Hoe beschermen we ons cultureel erfgoed tegen overstromingsrampen?
Zijn we voorbereid op een overstromingsramp, gelijkaardig aan de regenbom van juli 2021 die voornamelijk Wallonië hard heeft getroffen? Dat was het centrale thema op de Unesco-trefdag van 3 mei.
Het werd een gevarieerde studie- en heuse trefdag waarbij we vanuit verschillende invalshoeken onderzochten in welke mate we zijn voorbereid op zo'n ramp en welke inspanningen er tot nog toe zijn geleverd. In het afsluitende panelgesprek bogen we ons over de maatregelen die nodig zijn om het cultureel erfgoed in de toekomst zo goed mogelijk te beredderen bij een dergelijke ramp.
Klimaatverandering in Vlaanderen
De klimaatevolutie en het toenemende overstromingsgevaar zijn vaststaande feiten waar we niet meer omheen kunnen. Dit werd aangetoond door onderzoek en simulaties. We maakten ook kennis met de inspanningen die het Departement Omgeving van de Vlaamse overheid levert omtrent het klimaatadaptatiebeleid.
Hoe beredder je het cultureel erfgoed na een grootschalige overstroming waarbij een hele regio wordt getroffen? En in welke mate zijn we in Vlaanderen voorbereid op een dergelijke ramp? Enkele getuigenissen van het Blauwe Schild België, een depotmedewerker en een museummedewerker wezen op de uitdagingen van een dergelijke calamiteit en de nazorg, die naar schatting nog 5 jaar zal duren.
Het Nationaal Crisiscentrum coördineert de stappen, activeert de rampenplannen op lokaal, regionaal en nationaal niveau en stimuleert het uitwerken van noodplannen. Het Departement Cultuur, Jeugd en Media stimuleert het veld om een calamiteitenplan voor het cultureel erfgoed uit te werken. Ook FARO kwam aan bod en legde uit welke inspanningen het sinds de oprichting heeft geleverd op het vlak van paraatheid bij calamiteiten. Verder vernamen we dat het Erfgoedlabo Leuven werkt aan het reactiveren van zijn calamiteitennetwerk. Het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium kreeg dan weer recent extra middelen van de overheid om een nationaal calamiteitenplan voor erfgoed uit te werken en er de nodige vorming aan te koppelen.
Wist u trouwens dat ook immaterieel cultureel erfgoed een rol kan spelen bij de preventie tegen wateroverlast? Voorbeelden van goede praktijken zijn bv. het witteren, een eeuwenoude landbouwtechniek om graslanden te bevloeien, en een project uit Herentals, waarbij cultuurhistorische kennis wordt ingezet voor klimaatadaptatie.
En in de toekomst?
Hoe kunnen we ons in de toekomst beter voorbereiden op dergelijke rampen? Uit het panelgesprek haalden we deze aandachtspunten en suggesties:
- (Verder) gesprek opstarten tussen betrokken erfgoedadministraties op verschillende niveaus?
- Meer banden tussen erfgoedbetrokkenen en andere relevante administraties (hulpdiensten, waterbeheerders …)?
- Structurele betrokkenheid van erfgoedexperten bij noodplanning en crisisbeheer?
- Aanvullen van het crisiscomité met Vlaamse erfgoedadministraties?
- Lanceren van en invulling geven aan nationaal erfgoedcalamiteitenplan?
- Nood aan beschikbare basismaterialen voor erfgoed bij rampen?
- Nood aan meer depotcapaciteit?
- In kaart brengen van mogelijke tijdelijke depotruimtes (bv. legerloodsen of opslagruimten in havens)?
- Bijkomende steun, stimulus of verplichting tot opstelling van calamiteitenplannen per instelling?
U vindt de presentaties van de lezingen op de trefdag terug op deze pagina.
Calamiteiten: FARO staat paraat
FARO leverde en levert heel wat inspanningen op het vlak van calamiteitenwerking. Een overzicht:
- In de calamiteitentrajecten (looptijd: zes maanden) begeleiden we enkele collectiebeherende cultureel-erfgoedorganisaties bij het uitwerken van een calamiteitenplan. Naast opleiding voorziet zo'n traject ook in een aantal werksessies. De voorbije jaren werkten we een calamiteitentraject uit met de Vlaamse Gemeenschapscommissie voor enkele musea en archieven in Brussel, met de provincie West-Vlaanderen voor enkele West-Vlaamse archieven en met enkele musea in de regio Hasselt. Binnenkort gaan we van start met enkele erfgoedbibliotheken, in samenwerking met de landelijke dienstverlener de Vlaamse Erfgoedbibliotheken.
- We geven opleiding omtrent collectiehulpverlening bij een calamiteit, in samenwerking met een beredderingsbedrijf.
- We bieden een databank aan voor het registreren van incidenten, gevaarlijke situaties en calamiteiten, DICE. Het doel is een betere risicobeheersing op maat van de eigen organisatie. U kunt zich gratis registreren op deze beveiligde databank.
- Schrijft u graag op eigen houtje een calamiteitenplan uit? Dan kunt u terecht in FARO's Erfgoedwijzer, waar informatie en voorbeelden u op weg zetten.
- In samenwerking met de Rijksdienst Cultureel Erfgoed Nederland werkten we een brandposter en een waterposter uit. U kunt de posters digitaal downloaden, maar ze zijn eveneens gratis te verkrijgen in posterformaat.
- In 2019 verscheen in faro, 'Brand, brand, Vlaanderen klaarstomen voor een calamiteit', een artikel waarin u meer leest over de inspanningen die FARO sinds de oprichting heeft geleverd i.v.m. calamiteitenwerking.
Heeft u nog vragen of suggesties omtrent calamiteitenwerking? Neem dan zeker contact met ons op!
Foto's: Simulatie wateroverlast met dummies, Erfgoeddepot Provinciaal Erfgoedcentrum Ename, 2013 © Anne-Cathérine OIbrechts // Overstromingen 2021 in Tilff. Régine Fabri via Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0
