Eind juni rondden het Design Museum Gent en S.M.A.K. een internationaal project over de identificatie en zorg voor kunststoffen af. Het project nam drie jaar in beslag, en werd uitgevoerd met meerdere nationale en internationale partners.

Eerst identificeren, dan conserveren

De collecties van zowel het Design Museum Gent als het S.M.A.K. tellen een aanzienlijk aantal objecten die deels of volledig uit kunststof zijn gemaakt. Het aandeel kunststoffen, een vrij 'jong' en erg veelzijdig materiaal, zal in de komende jaren bovendien nog toenemen.

Uitgerekend die veelzijdigheid zorgt ervoor dat deze materialengroep zeer complex is en eigenlijk maar moeilijk als groep te benaderen is als het gaat om conservatierichtlijnen. Wat goed is voor de ene kunststof, kan net destructief zijn voor de andere. Weten met welke kunststof u precies te maken hebt, is daarom essentieel. Identificatie dus als eerste broodnodige stap naar een optimale preventieve conservatie van kunststoffen. 

En net daar knelde tot voor kort het schoentje. Want om objecten juist te kunnen identificeren is een uniform en internationaal gedragen begrippenkader nodig, wat tot nog toe internationaal ontbrak. In plaats daarvan werd gebruikgemaakt van de AAT-thesaurus of van een eigen, vaak vage en inconsistente, terminologie.

Het project Ken, benoem en beheer je kunststoffen richtte zich daarom op het juist benoemen van kunststoffen. Door dat te doen en vervolgens te weten welke specifieke zorg ze vragen en op een systematische manier hun conditie op te volgen, is het mogelijk duurzame conserveringsmaatregelen te nemen op maat van elk collectiestuk.

Eén project, drie fases

Ken, benoem en beheer je kunststoffen werd mogelijk gemaakt dankzij een subsidie van de Vlaamse Overheid binnen het Cultureelerfgoeddecreet. De onderzoekers van het Design Museum Gent en het S.M.A.K. werkten samen met drie internationale partners, nl. de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), de Belgische federale wetenschappelijke instelling het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK-IRPA) en het Cologne Institute of Conservation Sciences (CICS) van de TH Köln.

Het bestond uit drie fases:

• Fase 1 (oktober 2018 - juni 2019) bestond uit de uitbouw en implementatie van een materialen- en techniekenthesaurus en een eenduidige lijst met specifieke schadebeelden voor kunststoffen.
• In fase 2 (juli 2019 - juni 2020) werd de Plastic Identificatie Tool, een DIY-methode voor de identificatie van kunststoffen, uitgetest en toegepast. Deze tool is geschikt voor het fysieke onderzoek van collectiestukken waarover via bronnenonderzoek te weinig informatie te vinden is. De Plastic Identificatie Tool werd ontwikkeld door de Stichting Behoud Moderne Kunst (SBMK) en het Netherlands Institute for Conservation, Art and Science (NICAS) in het kader van hun ‘Plastics Project’. Dit project bracht van april 2017 tot april 2019 natuurwetenschappers en tien grote musea en collectiebeheerders in Nederland bij elkaar.
• In fase 3 (juli 2020 - juni 2021) stond het natuurwetenschappelijk onderzoek centraal.

Na het bronnenonderzoek en de DIY-analyses blijft een groep niet-geïdentificeerde kunststofobjecten over (= de restgroep). Hiervoor deden de onderzoekers een beroep op de bestaande natuurwetenschappelijke spectroscopische methodes zoals FTIR of RAMAN, waarvoor meestal samples van objecten nodig zijn. Partner RCE bouwde hier al veel ervaring over op. Naast de nodige apparatuur beschikken zij ook over een grote stalendatabank. Partner KIK-IRPA heeft er ook al ervaring mee, en zal zich hier in de toekomst meer op focussen.

Meer weten?

• Meer info over het project vindt u via de website van Design Museum Gent.
• Ook op FARO's Erfgoedwijzer vindt u een projectfiche met meer informatie over het project.
• Voor meer informatie over omgaan met kunststoffen in erfgoedcollecties, kunt u eveneens terecht op FARO's Erfgoedwijzer.

Foto: © Design Museum Gent