Ontzamelen?

Registeren en waarderen agrarisch erfgoed Texture © Collectie Texture – fotografie Ann Vanrolleghem

Ethisch en juridisch correct ontzamelen is een moeilijke en arbeidsintensieve oefening. In Vlaanderen zijn er tot nog toe geen richtlijnen om een ‘ontzameltraject’ goed uit te voeren. Bovendien blijft het een ietwat heikel, want controversieel thema. Tijd voor actie!

Ontzamelen (herbestemmen en afstoten) van erfgoedobjecten heeft nochtans tal van voordelen: het resulteert in een scherper collectieprofiel, ontlast overvolle depots en zorgt ervoor dat objecten optimaal worden benut. Het is een duurzame praktijk die resulteert in een beter beleid, behoud en beheer van de collectie.

Collegagroep herbestemmen

In oktober 2020 ging de collegagroep ‘Herbestemmen’ van start. Samen met erfgoedwerkers uit musea, erfgoedcellen en landelijke dienstverlenende organisaties brengt FARO noden in kaart. We delen ervaringen, goede praktijken en struikelblokken. De collegagroep werkt toe naar een toolbox ‘Ontzamelen’.

Aan vijf deelnemers van de collegagroep legden we deze vier vragen voor:

Welke ervaring heeft u opgebouwd omtrent ontzamelen (herbestemmen en afstoten) in de organisatie waar u momenteel werkt?
Waarom is het onderwerp volgens u controversieel?
Welke struikelblokken ervaart u bij het uitwerken van het proces?
Welke noden zijn er volgens u in Vlaanderen om het ontzamelproces tot een goed en duurzaam einde te brengen? Zijn er naast een toolbox waarin methodes en praktijkvoorbeelden worden verzameld, nog andere noden?

In een reeks blogposts delen we de antwoorden van de collega’s. Starten doen we in deze blog met het Centrum Agrarische Geschiedenis, het kenniscentrum voor agrarisch erfgoed.

Ontzamelen in het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG)

Bert Woestenborghs, stafmedewerker roerend erfgoed van CAG, vertelt: “Als kenniscentrum hebben wij al jaren ervaring met herbestemmen in de sector. Enerzijds worden we geconfronteerd met particuliere vragen. Vaak gaat het dan om inhoudelijke vragen over courante werktuigen, die zelden in goede staat zijn. Via ons collectieoverzicht kunnen we deze mensen verder helpen. Anderzijds komen we via samenwerkingsverbanden in contact met professionele collectiebeheerders. Het CAG heeft de voorbije jaren verschillende registratie-, waarderings- en herbestemmingstrajecten mee begeleid en grotendeels zelf uitgevoerd.”

Communicatie en tijd, twee belangrijke factoren

“In onze ervaring is het onderwerp niet controversieel, maar eerder gevoelig", aldus Woestenborghs. "Het is enorm belangrijk om goed te communiceren, zowel intern als extern. Ook documentatie van het traject is een belangrijke stap. Voldoende overleg met de verschillende partners zorgt bovendien voor een draagvlak.”

“Tijd is een ander cruciale factor. Voldoende tijd geeft meer ruimte om het draagvlak te vergroten, discussies ten gronde te voeren en de communicatie voldoende uit te dragen. Het is aangewezen te kunnen samenwerken met diverse partners op verschillende niveaus (lokaal, regionaal, landelijk) en met diverse invalshoeken (overheden, lokale betrokkenen, inhoudelijke betrokkenen). Een dergelijke groep samenstellen is niet gemakkelijk.”

Uitvoering

Wat dan met de uitvoering van een herbestemming? Bert Woestenborghs: “Als een herbestemming alleen via professionele musea mag gaan, blijven de opties gelimiteerd. Via lokale en regionale partners is veel mogelijk. Cruciaal bij het zoeken van een nieuwe bestemming is de registratie van het object. Digitale formulieren met een goede foto vergroten de kans op het vinden van een nieuwe eigenaar.”

“Een tool gelijkaardig aan de Nederlandse LAMO-procedure kan interessant zijn. We verkiezen een draaiboek met mogelijke scenario’s boven een ‘verplichte’ procedure. Het zal belangrijk zijn om de tool up-to-date te houden.”

Nodenanalyse

Om meer inzicht te krijgen in de praktijk van en de noden bij het ontzamelen, voert FARO samen met Nele Coene, stagiaire bij FARO en studente Erfgoedstudies aan de Universiteit van Antwerpen, een nodenanalyse uit. Binnenkort sturen we twee vragenlijsten uit naar musea en naar erfgoedcellen en landelijke dienstverleners. We nodigen u alvast uit om aan deze nodenanalyse mee te werken zodat we ook met uw wensen en verwachtingen rekening kunnen houden!