Meer dan ooit geloven de musea in Europa in hun maatschappelijke rol en bleven ze in 2020 duidelijk inzetten op het aanjagen van het maatschappelijk debat. Thema’s als dekolonisatie, inclusie, Black Lives Matter of de klimaatverandering stonden in 2020 nog steeds hoog op de agenda. Ook het belang van musea voor het levenslang leren en voor het welzijn van de bevolking blijkt uit het rapport. 

Online aanbod 

De pandemie verplichtte de musea snel te schakelen. Om het publiek tijdens de lockdown te kunnen bereiken, hebben vele musea vrij makkelijk een digitale inhaalbeweging kunnen maken. Dat gebeurde via online workshops, virtuele museumtours, het verbeteren van de online toegang tot de museumcollecties en het ondersteunen van thuisonderwijs met online leermateriaal, virtuele lessen, bronnen of educatieve content. Hoogstwaarschijnlijk zetten de meeste musea in de toekomst dan ook verder in op zo’n digitale programma’s, naast het klassieke gebruik van sociale media.  

De kloof groeit 

Kleinere of onafhankelijke musea kregen het daarentegen harder te verduren. Zij blijken vaak onvoldoende uitgerust met digitale infrastructuur, tools en vaardigheden om de digitale verbinding met het publiek voldoende te kunnen waarmaken. Investeringen zijn nodig om ze te wapenen voor de toekomst. Het risico is dus reëel dat ook in de toekomst de kloof groeit tussen de goed uitgeruste en ondersteunde musea enerzijds en de kleinere musea anderzijds die hoofdzakelijk op basisbudgetten moeten terugvallen.  Ondersteuning wordt doorgaans wel geboden door zowel de landelijke als de lokale overheden, maar dus lang niet aan alle musea. 

In sommige landen zoals Nederland, Denemarken, Zweden of Groot-Brittannië waren musea genoodzaakt medewerkers effectief te ontslaan of (deeltijds) verlof te geven. Niet alle landen zetten noodfondsen in, maar het gebeurde wel én met effect in België (Vlaanderen), Estland, Denemarken, Noorwegen, Oostenrijk en Ierland. Het ging om financiële compensaties of het verlichten van loonkosten. 

Nieuwe musea en kwaliteitslabels 

Opmerkelijk is ten slotte dat in Europa heel wat nieuwe musea werden geopend, ondanks de pandemie. Het rapport vermeldt bv. de opening van het Humboldt Forum in Berlijn, live gestreamd op 16 december 2020. De fysieke opening werd uitgesteld naar 2021 en de etnologische collecties zullen de maatschappelijke discussie rond dekolonisatie en meerstemmigheid ook in coronatijd actueel houden. In Denemarken openden in 2020 niet minder dan elf nieuwe of verbouwde musea. In Turkije is dat ruim het dubbele. Andere landen hebben een kwaliteitslabel voorbereid of toegekend (achttien nieuwe toekenningen in Oostenrijk).

Ondanks het feit dat het rapport gestoeld is op een peiling bij de musea in Europa en dus nogal ongelijkmatig aandacht geeft aan de individuele prioriteiten, klinkt de globale conclusie toch vrij duidelijk door. De relatief snelle heropening van musea in vele landen vanaf de eerste versoepelingen getuigt van creativiteit en veerkracht in de sector. Bovendien leeft meer dan ooit de perceptie dat musea een positieve impact hebben op het welzijn van de bevolking.

Foto's: Nathana Rebouças via Unsplash // Lucrezia Carnelos via Unsplash // Humboldt Forum, Berlijn, januari 2021. Leonhard Lenz via Wikimedia Commons, CC0 1.0