Carnaval en de grenzen van de vrijheid van expressie, een analyse door Unia

Carnaval Halle. Devierd'n via Wikimedia Commons, CC BY 4.0.

In dit rapport, dat samen met Werkplaats immaterieel erfgoed tot stand kwam, reikt het interfederaal gelijkekansencentrum Unia aanbevelingen aan om met controversieel immaterieel erfgoed om te gaan. Aanbevolen lectuur, en niet alleen met het oog op het Groot Onderhoud over meerstemmigheid en conflict op 26 november.

Immaterieel erfgoed en de grenzen van de vrijheid van expressie

In België bestaat een zeer lange traditie van carnavalsoptochten en andere volksfeesten. Deze feesten worden vaak gekenmerkt door hun bijtende spot en nietsontziende satire. Carnaval staat gelijk aan anarchie: alle remmen lijken los en gedurende enkele dagen mag op een bepaalde plaats met alles en iedereen gelachen worden. Deze feesten staan (vaak) bol van stereotiepe voorstellingen van (vaak) minderheden.

Naar aanleiding van de vele meldingen, gerelateerd aan carnavalsoptochten en andere volksfeesten die Unia jaarlijks ontvangt, brengt het gelijkekansencentrum nu dit rapport uit. Aan de ene kant voelen burgers zich gekwetst door de stereotiepe en weinig respectvolle voorstellingen van (vaak) minderheden en de, naar hun aanvoelen, grensoverschrijdende gedragingen. Aan de andere kant begrijpen burgers niet waarom lokale volkse tradities, met een lange voorgeschiedenis en verankerd in het sociale weefsel, plots in vraag worden gesteld door 'derden' en ineens zo gevoelig liggen bij bepaalde minderheden.

Rapport als mogelijke leidraad in de omgang met (controversieel) immaterieel erfgoed

Rapport 'Carnaval en de grenzen van de vrijheid van expressie. Analyse van Unia'

Met dit rapport wil Unia de kwestie van de vrijheid van expressie objectiveren en afstand nemen van de vaak hoogoplopende emoties en ingenomen patstellingen die deze discussies dikwijls kenmerken.

Unia toont zich in deze studie, die meer is dan enkel een juridische analyse, niet blind voor de bredere, maatschappelijke discussie. De analyses over o.a. het gebruik van stereotypen en de wettelijke grenzen van de vrijheid van expressie zijn toepasbaar op andere fenomenen zoals blackfaces, het satirisch uitbeelden van gelovigen, migranten, politici, het dragen van SS-uniformen of gewaden van de Ku Klux Klan, etc.

Het mensenrechteninstituut besluit met een aantal aanbevelingen, waarin de warme uitnodiging aan immaterieel-erfgoedpraktijken, en dus gemeenschappen, weerklinkt om te evolueren naar ‘inclusieve evenementen met respect voor eenieder’. ‘Empathie’, ‘begrip’, ‘respect’ zijn hier de broodnodige ingrediënten. Op deze manier kunnen we tradities en volksgebruiken, in feite immaterieel-erfgoedpraktijken tout court, doen passen in onze hedendaagse superdiverse samenleving.

U leest het volledige rapport hier.

Honger naar meer?

Tijdens de sessie ‘Immaterieel cultureel erfgoed: de controverse nooit voorbij?’ op het Groot Onderhoud staan we stil bij twee cases. We belichten het parcours van de Trekpaardenraad en kijken hoe het kinderboek Piet en Sint en het slimme kind tot stand kwam. Welke lessen kunnen we trekken uit de praktijk, en welke handvatten kunnen we aanreiken?  Nadien is er tijd voor uitwisseling. Geïnteresseerd? U kunt zich hier inschrijven.