Op 16 september verscheen in De Standaard een artikel met de veelzeggende titel 'Leraar die debat niet aangaat, schiet tekort'. Wanneer scholen netelige kwesties niet ter sprake laten komen en discussies uit de weg gaan, stimuleren ze net polarisering en radicalisering bij hun leerlingen. Leerkrachten hebben het duidelijk moeilijk met hoe ze dit moeten aanpakken, maar ze staan er niet alleen voor: enter de erfgoedsector. 

Handleiding ter preventie van radicalisering en polarisering op school 

Leren omgaan met etnische, culturele en levensbeschouwelijke diversiteit is geen zoveelste vinkje op een to-dolijst dat u desgewenst op de lange baan kunt schuiven, maar wel “een realiteit met veel uitdagingen en kansen”, zoals ook gesteld in de Euroguide. Dit is een handleiding die vanuit het pedagogisch project van het GO! Onderwijs handvatten wil aanreiken ter preventie van radicalisering en polarisering op school. Het is een pleidooi voor scholen om sterke partnerschappen te ontwikkelen om op een innoverende manier te werken rond actief burgerschap en kritisch denken. De school is tenslotte geen eiland maar staat midden in de samenleving.  

De onderwijswereld maakt daarbij niet vanzelf de associatie met de erfgoedsector. De perceptie dat erfgoed om ‘dode’ objecten gaat waarmee een groep vooral een eigen glorieus verleden wil etaleren, is daar nog wel deels aanwezig. De sector moet dus in contacten met onderwijs (nog meer) aantonen dat participatie en debat hoog op de agenda staan: met erfgoed kunnen we niet alleen praten over mooie dingen, maar ook over zaken waarmee we het niet eens zijn, een klemtoon die Els de Bodt (hetpaleis) al legde in het Groot Onderhoud van 2019. 

Die kritische reflectie kan immers uitmonden in mooie projecten zoals Wiki Women Design waarbij men sterke vrouwelijke designers die onder de radar bleven toch zichtbaar maakte door Wikipedia-artikelen toe te voegen. Die gezamenlijke inspanning om de genderkloof in het erfgoedveld te overbruggen zou via talrijke creatieve en zinvolle oefeningen een vertaalslag kunnen krijgen in het onderwijs. Dat zijn bovendien geen leuke of vrijblijvende extra’s: door de inzet van heel wat onderzoeksvaardigheden raakt dit aan de kern van het leerpad. 

Wat heeft de erfgoedsector te bieden? 

Heel veel, eigenlijk. Om foute narratieven die mogelijks bij leerlingen leven tegen te gaan, bijvoorbeeld. Een wetenschapsmuseum kan het denkkader van antivaxers bijstellen, terwijl men structureel racisme bespreekbaar maakt door musea als het MAS (100 X Congo), het Middelheimmuseum (Congoville), en het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (workshop rond de complexe geschiedenis van Belgisch Congo en wat vandaag Congo is). Geschiedenisleerkrachten zullen leerlingen nu meer met niet-westerse of eurocentrische perspectieven confronteren. 

Toch is een vakoverschrijdende aanpak nodig om echt te beklijven. Een leerkracht Nederlands kan zo bijvoorbeeld over de impact van inclusief taalgebruik nadenken bij erfgoedverhalen. Zo staan leerlingen meer stil bij de gevaren van framing: bepaalde woorden als ‘slaaf’ roepen meteen bepaalde denkkaders op en daar is enige contextualisering niet overbodig. 

Erfgoedcellen leveren al mooi werk om aan de slag te gaan rond diversiteit. Met de reus Da Tong nam Leuven het initiatief om de banden tussen de Chinese gemeenschap en de Leuvenaars te bevorderen. Reuzin Iris (genaamd naar de Griekse godin van de regenboog) is een creatie van de groep achter het Holebihuis in Leuven en kan op speelse wijze laten reflecteren over genderdiversiteit. 

Dat erfgoed opportuniteiten biedt om meerstemmigheid te concretiseren, mag dus wel duidelijk zijn. Daarin nemen ze niet alleen een beschouwende, maar ook een participatieve rol op. 

• Zo speelt Museum Plantin-Moretus in op een divers publiek met een rondleiding zoals Woordenwolk/Luisterogen waarbij laaggeletterde jongeren en volwassenen met een kaartenset de collectie en nieuwe Nederlandse woorden leren kennen. 
• Ook het Stadsmuseum van Lokeren ging de uitdaging niet uit de weg toen ze de samenwerking aangingen met OKAN-klassen. Daar maakten leerlingen koffers vol dromen, filmpjes en meer om zo een kijkje in hun hoofd en leven te geven. 
• Maar diversiteit kan ook op andere manieren: met Rijk der zinnen zet Museum M in op een rondleiding voor blinden en slechtzienden. 

Een werk van vele handen 

Erfgoedmedewerkers staan er op hun beurt niet alleen voor als ze hierrond willen werken. Er zijn immers tal van kandidaat-bondgenoten bij de uitwerking van een meerstemmig traject. Zo zijn er zeker buurtverenigingen en jongerenverenigingen die in hun netwerk boeiende ‘influencers’ kunnen aanreiken. Bovendien kunt u via zo'n buurtvereniging veel sneller in contact komen met doelgroepen die eerder moeilijk bereikbaar waren. Het KMKG zet zo zijn project Hand in het gips (rondleiding en workshop in hun afgietselwerkplaats) in de kijker via het gemeenschapscentrum SCHOOLPODIUMNOORD.

In zowel de erfgoed- als de onderwijssector is het nog een hele uitdaging om die multiperspectiviteit aan te bieden. Toch is het belangrijk om actief op zoek te gaan naar die boeiende partners die ook andere perspectieven tonen dan de klassieke (hoogopgeleide) gids. Daarnaast kan een ngo als Studio Globo, die zich specialiseert in ontwikkelingseducatie, een partner zijn, zoals al bleek met hun lespakket Sporen van kolonisatie.  

Niet alleen via partners kunnen erfgoedmedewerkers zich professionaliseren en geïnspireerd worden om met diversiteit aan de slag te gaan. Er zijn ook vormingen die dat doel voor ogen hebben. Deze vormingen worden voor zowel leraren als erfgoedmedewerkers aangeboden.

• Leraren vinden via CNO (nascholingscentrum voor onderwijs verbonden aan Universiteit Antwerpen) een uitgebreid aanbod voor zowel lager als secundair onderwijs. Dit aanbod is ongetwijfeld ook boeiend voor erfgoedmedewerkers die bezig zijn met educatie. 
• FARO ontfermt zich hier ook graag over voor de erfgoedsector met vormingen zoals Hoe schrijf ik een diversiteitsplan en Weer helemaal mee zijn met meerstemmig erfgoed.

Aan de slag met Erfgoeddag-week 

Dit alles levert een interessant vertrekpunt voor de Erfgoeddag-week. Sta er als erfgoedcel of museum-, archief-, of erfgoedbibliotheekmedewerker bij stil dat u een interessante en broodnodige rol speelt in deze bewustmaking. U kunt op verschillende manieren streven naar meerstemmigheid. Allereerst kunt u uw aanbod van sprekers onder de loep nemen: zet niet alleen de klassieke gids/kunsthistoricus voor de klas maar zoek zo breed mogelijk naar spreektalenten. Daar kan het geen kwaad om eens ‘out of the box’ te denken. Hoe meer perspectieven de leerlingen krijgen bij een erfgoedobject of -verhaal, hoe meer ze hun kijk ook zullen verruimen.  

Zoek bewust naar diversiteit: jong en oud, man en vrouw, Vlaamse of andere roots, expert of vrijwilliger … Daarnaast is het ook van belang stil te staan bij uw publiek: de ene klas is de andere niet en dat levert steeds andere dynamieken op. Informeer u hiervoor bij de scholen in de buurt. Bekijk hun studieaanbod en speel zo bijvoorbeeld niet alleen in op leerlingen uit het aso, maar ook uit tso en bso. 

Denk niet te gauw dat uw collectie geen aansluiting vindt bij dit thema. Zelfs een traditie kan mogelijk tot een meerstemmig project leiden. Zo verzorgde DOEK vzw een workshop waarbij kinderen en jongeren een oud kledingstuk pimpen. Daarbij werden Afghaanse vrouwen betrokken die traditionele borduurtechnieken leerden. Als verschillende werelden elkaar zo kunnen leren kennen, leidt dat ongetwijfeld tot interessante samenwerkingsverbanden. 

Twijfelt u hoe u dit kunt aanpakken, contacteer ons dan gerust. Mochten enkele erfgoedcelmedewerkers zich geroepen voelen, dan kunnen we in samenspraak met onze medewerker diversiteit en participatie Katrijn D’hamers ook een werkgroep opstarten waarbij we verder brainstormen over hoe u Erfgoeddag en -week zo divers mogelijk kunt organiseren. 

FARO hoopt zijn steentje bij te dragen in deze belangrijke taak. Met een genuanceerde kijk op de samenleving staan kinderen en jongeren ongetwijfeld sterker in hun schoenen om zowel binnen de schoolmuren als daarbuiten waardevolle verbindingen aan te gaan. Voor wie graag nog meer leest over dit thema, verwijzen we graag naar de Inspiratiegids meerstemmig erfgoed, een project dat uitging van PXL Hasselt en waaraan veel partners verbonden waren.  

Meer info over de Erfgoeddag-week leest u op faro.be/erfgoeddag of in de inspiratiebrochure.  

Foto: Antenna via Unsplash