De dodenrol van de Gentse Sint-Baafsabdij is definitief beschermd als Vlaams topstuk. De dodenrol uit 1406 bestaat uit 52 vellen perkament van samen bijna 30 meter lang en is versierd met een bladbrede miniatuur. Ze werd in de abdij gebruikt als gebedsketen ter ere van de overleden leden van de geloofsgemeenschap. De dodenrol is een waardevolle bron voor onderzoek naar laatmiddeleeuwse vroomheidspraktijken en de dodencultus in abdijgemeenschappen in de toenmalige Nederlanden.

Gebedsketen ter ere van overleden broeders

In de laatmiddeleeuwse kloosters bestond de traditie om binnen een geloofsgemeenschap een mystieke gebedsketen op te zetten ten gunste van een overleden pater, broeder, zuster of weldoener van een religieuze instelling. Zo werden leden van de geloofsgemeenschap op de hoogte gebracht van het overlijden van een lid van hun gemeenschap.

De mededeling werd op een perkamenten rol geschreven en bevatte biografische gegevens van de overledene. Wie de dodenrol in handen kreeg, schreef daar onder meer op hoeveel missen hij zou laten opdragen voor de zielenrust van de gestorvene.

De dodenrol van de Gentse Sint-Baafsabdij werd op 26 oktober 1406 gemaakt in opdracht van abt Joris van der Zichelen, met het verzoek te bidden voor de zielenrust van zijn voorgangers en andere leden van de abdijgemeenschap. Ze werd door een monnik tot 16 juni 1408 rondgedragen binnen de benedictijnse kloostergemeenschap.

Waardevolle bron voor onderzoek

De dodenrol bestaat uit 52 aan elkaar genaaide vellen perkament, die samen bijna 30 meter lang zijn, en is versierd met een bladbrede miniatuur. Het geheel is vastgehecht aan een houten rol, die bedekt is met een lederen omslag met stempelversiering en koperbeslag.

De miniatuur aan het begin van de rol beeldt de vier patroonheiligen van de Gentse abdij af (Livinus, Bavo, Landowaldus en Macharius), samen met de geknielde abt-opdrachtgever en het wapen van de Sint-Baafsabdij. Onderaan bevindt zich het lichaam van een overleden monnik, uitgestrekt op een gevlochten mat.

Onder de miniatuur wordt in een brief geschetst waarom de rol werd gemaakt. Dit gegeven, samen met de precieze datering, de naam van de opdrachtgever en de lijst van de betrokken religieuze instellingen maakt van de dodenrol een uiterst waardevolle bron voor onderzoek naar laatmiddeleeuwse vroomheidspraktijken en de dodencultus in monastieke gemeenschappen in de Nederlanden en – in het bijzonder – het toenmalige graafschap Vlaanderen. De dodenrol bevat ook belangrijke informatie voor geschiedkundig onderzoek naar de Gentse Sint-Baafsabdij.

Over de Topstukkenlijst

Het Topstukkendecreet zorgt voor de bescherming van roerend cultureel erfgoed dat voor de Vlaamse Gemeenschap in Vlaanderen bewaard moet blijven. Het gaat om objecten met een bijzondere archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis.

Op basis van het decreet wordt een Topstukkenlijst van zeldzame en onmisbare voorwerpen en verzamelingen opgesteld. Voor die beschermde voorwerpen gelden speciale beschermingsmaatregelen en uitvoerbeperkingen. Omdat aan het behoud van dit erfgoed groot belang wordt gehecht, is het ook mogelijk er restauratiesubsidies voor aan te vragen.

Bron: Departement CJM
Foto: www.lukasweb.be – Art in Flanders, CC-BY-NC-ND