Om eens een open deur in te trappen: COVID-19 heeft een grote impact op onze levens én op de cultureel-erfgoedsector. FARO bundelt sinds vorige week uw vragen zodat we een zicht krijgen op de impact. Die zal allicht pas na verloop van tijd echt duidelijk worden. Maar deze eerste bundeling van vragen geeft wel alvast een indicatie. 

Het steunpunt bezorgt uw vragen en bezorgdheden aan het departement CJM, Cultuurloket en het kabinet, die er verder mee aan de slag kunnen gaan. Afgelopen vrijdag, 20 maart, was er overleg tussen de cultuursector, het Departement Cultuur, Jeugd en Media en het kabinet van de minister van Cultuur. De vragen uit de cultureel-erfgoedsector werden ook daar op tafel gelegd. Gezien het grote aantal vragen en de diversiteit ervan, laten antwoorden mogelijk nog even op zich wachten. Verwacht wordt dat het beleid binnenkort zal communiceren over de laatste ontwikkelingen. Het is dus belangrijk om de website van CJM te blijven volgen.  

Wat vroeg u?

Veel van de vragen die we ontvingen gingen over de indiendata van dossiers en de beoordeling ervan, en waren dus eerder van administratieve aard. Ook over personeel en de overschakeling naar thuiswerk was er nood aan raad en richting. Een andere bulk vragen handelde over de (financiële) impact van de crisis en over de invloed ervan op de dagelijkse werking, zowel op korte als op langere termijn. 

Antwoorden 

Indiendata 

De deadline voor het indienen van jaarverslagen en jaarrekeningen blijft voor de cultureel-erfgoedorganisaties ongewijzigd. Deze data zijn wettelijk bepaald: om ervan af te wijken, zou er een nooddecreet moeten opgesteld worden. Maar als er zich een geval van overmacht zou voordoen, kan dat gemeld worden aan het departement, en zal men er – in de mate van het mogelijke – rekening mee houden. Voor meer informatie, wendt u zich best tot het departement via kiosk@vlaanderen.be. Voor de (kandidaat-)erfgoedcellen – die op 1 april hun subsidieaanvraag indienen – heeft het departement een aparte mailing uitgestuurd.

Deze periode leidt bij veel organisaties tot een stilstand. Projecten kunnen niet binnen het afgesproken tijdsbestek worden uitgevoerd. Zullen cultureel-erfgoedorganisaties hun doelstellingen binnen de beleidsperiode kunnen halen? De twijfel en onrust hierover nemen toe. Aan het departement wordt een heldere communicatie gevraagd, al is het maar om bepaalde onzekerheden weg te nemen. 

Personeel

De plotse overgang naar thuiswerk voor iedereen is ingrijpend. Voor sommige cultureel-erfgoedorganisaties zoals erfgoedcellen of dienstverleners, is dat een periode die op korte termijn te overbruggen is. Werk dat is blijven liggen, kan nu eindelijk eens gebeuren. Maar na enkele weken moeten deze organisaties terug het veld in kunnen gaan, om hun diensten ter plekke te leveren. 

Telewerk is voor veel mensen helemaal geen evidentie. Denk maar aan erfgoedbewakers, technici, onthaalpersoneel of museumgidsen. Maar ook behouds- en depotmedewerkers kunnen het werk doorgaans niet van thuis uit doen. Daardoor komen mensen met lagere lonen in de problemen. Of zij die werken met een kwetsbaarder statuut zoals freelancers of ambachtslieden met een fragiele economische positie. En wat met de vele vrijwilligers die onze sector rijk is? Solidariteit is zeer belangrijk. Er gaan stemmen op om een ‘algemene dienstvrijstelling’ in te voeren of noodfondsen in te voeren. Al is het de vraag of deze steunmaatregelen haalbaar zijn, en het meest geschikt. Op de website van Cultuurloket vindt u alleszins de meest actuele informatie over financiële kwesties.

Financiële impact

Uit onze bevraging blijkt heel duidelijk de financiële impact die deze crisis heeft en nog zal hebben op de cultureel-erfgoedsector. Grote bouw- en verbouwprojecten, maar ook depot-verhuizen, zijn stilgevallen. Musea en andere tentoonstellingsplekken moesten noodgedwongen de deuren sluiten. Geen bezoekers en dus geen inkomsten uit ticketverkoop. En dat geldt voor bezoekers uit binnen- én buitenland. Scholen zeggen af voor groepsbezoeken, en het ziet ernaar uit dat deze situatie zo zal blijven voor de rest van dit schooljaar. Als de scholen zouden heropenen, zal de aandacht vooral gaan naar het inhalen van lessen en het bijbenen van leerlingen. Ook is er de vrees dat andere groepsbezoeken (verenigingen, groepen …), zelfs na heropening zullen worden afgezegd. Mensen zullen immers voorzichtig terug beginnen deelnemen aan het publieke leven, zo wordt vermoed. Hierdoor zullen musea veel inkomsten uit ticketverkoop missen. Hetzelfde geldt voor de museumshops en cafés, die de deuren gesloten moeten houden. 

Voor de erfgoedsector zijn giften en private investeerders van belang. Maar zullen sponsors en bedrijven, die het nu ook moeilijk hebben, donateur blijven? 

Hier komt nog bij dat musea en archieven zich afvragen in hoeverre het departement voor deze periode zal vasthouden aan de bezoekerscijfers als criterium bij beoordeling en inschaling van de cultureel-erfgoedorganisaties. 

Tijdelijke tentoonstellingen en bruiklenen 

Het sluiten van musea en andere tentoonstellingsplekken heeft niet alleen een rechtstreeks effect op de bezoekerscijfers. Tentoonstellingen worden gemaakt met voorwerpen, die vaak door andere organisaties in bruikleen worden gegeven. Het gaat soms om het lenen van zeer kostbare werken. Musea stellen bruikleenovereenkomsten op met duidelijke afspraken, er worden conditierapporten van de werken opgesteld en er worden verzekeringen afgesloten. Kunstwerken worden doorgaans door een medewerker of koerier begeleid zodat ze veilig en wel op hun bestemming geraken, én met de grootste voorzichtigheid op zaal terechtkomen. Bruikleenverkeer is dus een complex en duur proces. 

Deze crisis brengt grote uitdagingen op dit vlak met zich mee. De sluiting van tentoonstellingen zorgt ervoor dat werken langer dan voorzien in sommige musea zullen moeten blijven. Wat zijn hiervan de gevolgen? Zijn daar richtlijnen over? Is er sprake van contractbreuk? En wat met oplopende kosten op het vlak van verzekering en bewaking? Mogen er überhaupt nog wel kunsttransporten worden georganiseerd, en is het toegestaan dat koeriers de transporten begeleiden? Nu de grenzen dicht zijn, vragen de musea ook zekerheid aan de federale overheid dat de douane geen boetes zal uitschrijven als kunstwerken het land niet konden verlaten. 

Afgelasting van vele events, activiteiten en studiedagen

Kenmerkend voor de cultureel-erfgoedsector is de aandacht voor vorming en uitwisseling van expertise. De crisis heeft de annulering van alle vormingsactiviteiten tot gevolg. Nu al wordt er gezocht naar mogelijkheden om activiteiten te verplaatsen naar het najaar of naar 2021. 

Boeiend is wel om te zien hoe de hele sector in een week tijd aan een digitale omslag is begonnen. Er wordt volop ingezet op digitale ‘tools’ om te vergaderen, bij te praten of les te geven. De digitale wereld zal vermoedelijk over enkele maanden nog weinig geheimen kennen. 

Maar er zijn natuurlijk andere evenementen, die niet kunnen verzet worden. Sommige vzw’s en feitelijke verenigingen hebben bepaalde optochten en stoeten in het kader van immaterieel erfgoed jarenlang voorbereid. En die vallen gewoonweg in het water. Voorbeelden zijn de Krakelingen en Tonnekensbrand, de Sint-Veroonmars en misschien ook het Ros Beiaard in Dendermonde. In de sector wordt luidop de vraag gesteld of er geen afgelastingspremie voor dit soort van evenementen zou kunnen uitgereikt worden. 

En ook FARO moest - samen met de stakeholders - de beslissing nemen om Erfgoeddag 2020, wat nota bene een feesteditie had moeten worden naar aanleiding van de twintigste verjaardag, af te lasten. Maar in 2021 zullen we die verjaardag dan dubbel zo hard vieren. 

Zorgt de crisis ook voor een daling van kosten?

Deze vraag wordt ook wel eens gesteld. Maar momenteel ziet het er niet naar uit dat een sluiting enige ‘winst’ zou opleveren. Een sluiting zorgt ervoor dat de verwarming wat lager kan gezet worden in de publiekszalen, maar gezien de klimatologische vereisten kan er slechts heel beperkt worden ingegrepen. Er zal weinig tot geen promotie worden gevoerd de komende tijd, maar ook dit is geen besparing. Tijdens de sluiting én na de heropening zullen deze budgetten broodnodig zijn om opnieuw bezoekers aan te trekken. 

Oproep aan de cultureel-erfgoedsector 

We staan nog maar aan het begin van deze crisis. Wat de echte impact zal zijn op mensen, werk en organisaties in de cultureel-erfgoedsector zal nog moeten blijken. Het departement en kabinet werken hard aan de ontwikkeling van steunmaatregelen.

FARO zal uw vragen blijven verzamelen en doorspelen. Waar kunnen we u mee helpen? Met welke vragen worstelt u? Maar ook, hoe pakt u een bepaald probleem aan? Hoe communiceert u over bepaalde maatregelen naar het eigen personeel, of het brede publiek? Is het mogelijk om de overstap naar een digitale dienstverlening te maken, en hoe pakt u dat aan? Welke maatregelen treft u voor het personeel dat niet meer kan of mag werken? We proberen zoveel mogelijk vragen te beantwoorden of verwijzen u door. 

We moedigen u ook aan uw ervaringen en vragen met ons te delen zodat we een zicht krijgen op de aard van de uitdagingen waarmee u kampt. Bovendien kunnen we vragen/antwoorden maar ook tips delen met uw collega’s in de sector. Samen weten we immers meer. Dat geldt in het bijzonder in deze uitdagende tijd.

Hoe stelt u uw vraag?

Eenvoudig: mail ons, en leg kort het probleem uit waar u mee te maken hebt. We leggen uw vraag vervolgens voor aan het Departement Cultuur, Jeugd en Media, en aan partners als Cultuurloket. We antwoorden u zo snel en volledig mogelijk!

Voor (algemene) vragen over uw dossier kan u terecht op de website van CJM. Voor vragen van juridische en zakelijke aard kan u kijken op de website van Cultuurloket. Met corona-gerelateerde juridische of zakelijke vragen kan u terecht op het nummer 02 534 18 24 van Cultuurloket. Dit nummer is bereikbaar van maandag tot vrijdag van 10.00 tot 18.00 uur.

De kabinetten cultuur en media, het departement CJM, Cultuurloket en de cultuursector bundelen al sinds het uitbreken van de Coronacrisis de krachten met de ‘Taskforce COVID-19’. Deze taskforce overlegt wekelijks of de steunmaatregelen voldoen en welke nog uitgebreid dienen te worden. De huidige steunmaatregelen moeten, in de mate van het mogelijke, de noden op korte termijn helpen lenigen. Op 1 april communiceerde minister-president Jan Jambon een nieuw deel van de steunmaatregelen voor freelancers, zelfstandigen in bijberoep, en mensen met kwetsbare statuten. Ook maakte hij de oprichting van een noodfonds bekend, dat met een 200 miljoen euro wordt gespijsd. Dat fonds is bestemd voor cultuur, jeugd en media, maar ook andere domeinen zullen er beroep op kunnen doen. Momenteel wordt nog onderzocht wie er beroep zal kunnen doen op dit noodfonds, en hoe steun kan aangevraagd worden. Het departement verzamelt intussen verder informatie over de impact op middellange en langere termijn.

Cultuurloket organiseerde intussen ook een aantal webinars over de coronacrisis. Die kunt u herbekijken via onderstaande links:

• webinar over crisismaatregelen voor zelfstandigen en ondernemingen;
• webinar over tijdelijke werkloosheid;
• webinar over kredietmaatregelen tijdens de coronacrisis;
• webinar over steunmaatregelen voor zelfstandigen, organisaties en ondernemers.

COVID-19: informatie voor de cultureel-erfgoedsector

Bent u professioneel of vrijwillig aan de slag in de cultureel-erfgoedsector en bent u op zoek naar informatie over de coronacrisis? Surf dan snel naar faro.be/corona, een themapagina waarop u alle relevante informatie gebundeld terugvindt. 

Foto: Miguel Á. Padriñán via Pixabay