Mijn verblijf in Ierland had niet treffender kunnen eindigen. Ik woonde op vrijdagmiddag namelijk een vergadering bij van ICOMOS-Ierland over de Conventie van Faro. Een uitgelezen moment om even te reflecteren over de betekenis van deze conventie. Terwijl we samen thee dronken overliepen we de successen en moeilijkheden van participatie.

Argumenten voor Faro in Ierland?

ICOMOS bereidt een publicatie voor met casestudies die de Conventie van Faro in de praktijk brengen. Zo wil het laten zien dat deze Europese tekst leeft in Ierland. Dat is precies ook de indruk die ik de voorbije week al had gekregen, want de Ierse erfgoedsector trekt volop de kaart van de participatie.

Maar er is meer. De Conventie van Faro noemt erfgoed een hefboom voor het verbeteren van de levenskwaliteit. Al eerder merkte ik dat erfgoed in Ierland vaak wordt ingezet om kleine, verlaten dorpen te revitaliseren. Projecten als het Walled Towns Network bijvoorbeeld en de recente publicatie van een toolkit om de leefbaarheid van oude dorpen te meten zijn daar voorbeelden van.

Erfgoedbeleid is in Ierland bovendien nauw verbonden met landschaps- en natuurzorg, en dus ligt ook de link tussen erfgoed, duurzaamheid en klimaat voor de hand. Sociale rechtvaardigheid bij sterke klimaatsveranderingen is een thema dat er sterk leeft, en waar erfgoedwerkers ook een rol voor zichzelf zien weggelegd. De Faro-conventie onderbouwt die premisse.

Waar zit dan de moeilijkheid?

Bij mijn gesprekspartners leeft de bezorgdheid dat participatie te oppervlakkig kan blijven. Het is gemakkelijk om gemeenschappen een rol te geven in projecten met een “apple pie sweetness”, maar wat doe je in gevallen van moeilijk erfgoed? Of als het erfgoed dat gemeenschappen willen beschermen niet binnen de traditionele definities van erfgoed past? Welke plichten brengt het recht op erfgoed mee?

In de toekomstige publicatie wordt bijvoorbeeld een project opgenomen van het Cork Traveller Women's Network. Dit project over het woonwagenerfgoed was sterk activistisch, want het wierp niet zomaar een blik op het verleden. Het brak namelijk ook een lans voor meer rechten vandaag. Dergelijke projecten zetten de impact van de conventie op scherp. Hoe gaan we om met verschillende definities van erfgoed? Hoe voorkomen we dat erfgoedwerkers in de plaats van de minderheden gaan spreken? En ook: hoe activistisch kan de erfgoedsector zijn?

Om te zorgen voor echte eerlijke machtsverhoudingen zijn er volgens mijn gesprekspartners bijkomende inspanningen nodig. De rol van de overheid is daarbij bijzonder delicaat, want de voorwaarden die bijvoorbeeld aan subsidie worden gesteld, kunnen het machtsevenwicht sterk verstoren. Welke rol kan de overheid opnemen, en wanneer zet het beleid beter een stap terug?

Thee als participatietool

Het is duidelijk: de Faro-conventie tot in de uiterste consequenties doorvoeren is niet zo eenvoudig als het lijkt. Verdere bewustmaking is nodig. De toekomstige ICOMOS-brochure wil daartoe bijdragen.

Ik kreeg de publicatie in preview te zien en ben enthousiast. Het wordt een boeiende brochure met goede voorbeelden en sterke, soms heel activistische, stellingnames van verschillende stakeholders. Het lijstje met leerpunten eindigt met de stelling dat thee drinken met de betrokken gemeenschappen heel erg belangrijk is. Echt tijd maken om te luisteren is cruciaal als het om participatie gaat.

Ik dronk deze week thee met heel veel verschillende erfgoedspelers in Ierland en merkte hoe veel inzichten een goed gesprek kunnen opleveren. Dank dus aan Erasmus+ om deze reis mogelijk te maken.