Digitale duurzaamheid bij erfgoedsamenwerkingen op Informatie aan Zee
Op 14 en 15 oktober organiseerde de VVBAD – de beroepsvereniging van de informatiesector in Vlaanderen – de zeventiende editie van het tweejaarlijkse congres Informatie aan Zee. FARO had er een beursstand en verzorgde ook de moderatie van het themablok Samenwerken rond erfgoed in de Permekezaal.
De meeste presentaties focusten op het verbinden, ontsluiten en duurzaam toegankelijk maken van digitale erfgoedcollecties. Vandaag (4 november 2021) is het 'Werelddag van de Digitale Duurzaamheid' of World Digital Preservation Day. De ideale dag om meer te lezen over hoe erfgoedorganisaties digitaal duurzaam werken!
Verbindend erfgoed
Ron Van den Branden (Letterenhuis) en Henk Vanstappen (Datable) beten de spits af met de voorstelling van het datamodel dat het Letterenhuis, Rubenianum en Museum Plantin-Moretus samen ontwikkelen om hun archiefcollecties en museale collecties te beheren. Ze koppelen de opensourcesystemen ArchivesSpace en Arches aan elkaar. Een onderliggende integratielaag D-LOD combineert de data. Zo kunnen medewerkers uit de drie Antwerpse erfgoedorganisaties met de twee systemen werken, en kan data van het ene naar het andere systeem getransporteerd worden. D-LOD laat ook toe om nieuwe transformaties te creëren naar andere systemen, zoals koppelingen met de beeldbank van de Stad Antwerpen.
Per instelling wordt een publieksinterface gemaakt, waarmee bezoekers informatie kunnen opzoeken in zowel de archief- als de museale collecties. Het onderliggende datamodel is gebaseerd op CIDOC-CRM, een toepassing van linked open data voor de erfgoedsector, en is uitwisselbaar met de OSLO-standaard die in Vlaanderen wordt ontwikkeld voor regiobrede integratie van cultureel-erfgoedbronnen. Momenteel is voorzien dat het project in december 2021 live zal gaan.
Joris Colla (KADOC - KU Leuven) presenteerde de belangrijkste resultaten van het project Hemelsbreed. Divers religieus erfgoed in Vlaanderen. KADOC voerde dit project samen met PARCUM uit, en werkte in Antwerpen ook samen met het MAS. Het doel van het project was het erfgoed en de erfgoednoden van vijf geloofsgemeenschappen in kaart brengen: de anglicaanse, islamitische, israëlitische, orthodoxe en protestants‐evangelische erediensten. Joris Colla lichtte de participatieve en integrale benadering toe, waarbij de geloofsgemeenschappen niet alleen bevraagd werden maar er ook met hen in dialoog gegaan werd, en dit zowel over cultureel als onroerend erfgoed. Per geloofsgemeenschap werden er actieplannen opgesteld. Leden van de verschillende geloofsgemeenschappen kunnen ook erfgoedadvies op maat krijgen. Het volledige rapport kunt u lezen op de projectwebsite.
Samen zien we meer
Na de lunch kwamen Sara Moens (Vlaamse Erfgoedbibliotheken), An Smets (KU Leuven Bibliotheken) en Anneleen Decraene (Museum Plantin-Moretus) aan het woord. Zij lichtten het cross-collectie waarderingstraject wiskundige oude drukken toe. Erfgoedorganisaties hebben vaak enkel zicht op hun eigen collectie. Cross-collectie waarderen biedt daar een oplossing voor. Door een bepaalde deelcollectie te kiezen en die te waarderen over de verschillende instellingen heen, kan de eigen deelcollectie in een breder perspectief geplaatst worden.
In 2020 vond het eerste cross-collectie waarderingstraject voor bibliothecair erfgoed plaats. Vijf erfgoedbibliotheken testten de cross-collectie waarderingsmethodiek uit op hun deelcollectie wiskundige oude drukken: de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, KU Leuven Bibliotheken, de Universiteitsbibliotheek Gent, de Openbare Bibliotheek Brugge en het Museum Plantin-Moretus. Het project werd geleid door de Vlaamse Erfgoedbibliotheken. Sara Moens ging met An Smets en Anneleen Decraene in gesprek over hun concrete waarderingsaanpak, onverwachte omstandigheden zoals corona, verrassende ontdekkingen en tips & tricks. Benieuwd? In de webexpo Vive l’arithméthique worden zes wiskundige oude boeken uitgelicht.
Digitale ontsluiting
Een heel aantal presentaties focuste op het digitaal ontsluiten van archiefmateriaal en bibliothecair erfgoed. Amber Tillemans van het ModeMuseum ging in op de digitale ontsluiting van het archief Melijn, 17e- en 18e-eeuwse handelscorrespondentie van de Antwerpse textielhandelaar Melijn. Het gaat om zo’n 20.000 kopijen van verzonden handelsbrieven.
Omdat dit zeer waardevol archiefmateriaal is om handelsnetwerken, handelswaar- en routes te onderzoeken, ontsluit het MoMu dit archief via de inhaalbeweging digitale collectieregistratie. Het ModeMuseum zet daarbij volop in op opensourceopties zoals International Image Interoperability Framework (IIIF), Transkribus en MADOC voor respectievelijk de gestandaardiseerde weergave van het gedigitaliseerde manuscript, het creëren en exporteren van (al dan niet) geautomatiseerde transcripties, en het uiteindelijk samenbrengen van manuscripten en transcripties in een platform dat via crowdsourcing instaat voor de valorisatie van de verzamelde data. Er wordt in de loop van de komende maanden onder meer op participatie ingezet via een heuse transcribathon of transcriptiemarathon.
Ook de Openbare Bibliotheek Brugge focuste op digitale ontsluiting. Katrien Deroo, Evelien Hauwaerts en Sofie Veramme stelden Mmmonk voor: Middeleeuwse Monastieke Manuscripten – Open – Netwerk – Kennis. Dit samenwerkingsproject tussen de Openbare Bibliotheek Brugge, de Universiteitsbibliotheek Gent, het Grootseminarie Ten Duinen in Brugge en het Bisdom Gent wil een 820-tal bewaarde middeleeuwse manuscripten van vier abdijcollecties online beschikbaar maken via IIIF en met rijke metadata.
Na een eerste projectfase waarin de bouwstenen gelegd werden voor de digitalisatie en metadatering, werd in de tweede fase onderzocht hoe het project het meeste uit IIIF-technologie kan halen voor middeleeuwse collecties, en hoe de eigen metadata kunnen gelinkt worden aan die van anderen. Tijdens de tweede projectfase werden ook gebruikersinterviews afgenomen. Daaruit bleek dat er een aantal drempels zijn die het gebruik van IIIF afremmen, zoals de hybride methode om zowel offline, met IIIF als niet-IIIF materiaal te werken. Ook de angst voor linkrot, het typische jargon, en de vraag of de leertijd wel rendeert voor ‘wat men eruit kan halen’ zorgen voor koudwatervrees.
Mmmonk zet daarom volop in op basiseducatie rond IIIF en zal hier in 2022 een aantal basisworkshops over organiseren. Zo hopen ze dat ook kleinere erfgoedinstellingen en individuele gebruikers meer gebruik zullen maken van de IIIF-technologie. Wie meer wil weten, kan onder meer de podcast beluisteren die Stad Brugge over Mmmonk maakte.
Godfried Croenen (Vlaamse Erfgoedbibliotheken) presenteerde de Medieval Manuscripts in Flemish Collections (MMFC), de digitale databank van Vlaamse middeleeuwse handschriften. Vlaanderen heeft belangrijke maar slecht ontsloten verzamelingen van losse middeleeuwse fragmenten. Het MMFC-projectteam gaat ter plaatse bij erfgoedorganisaties om deze fragmenten te beschrijven en te fotograferen. Hiervoor ontwikkelden ze een eigen methode. Deze aanpak loont: de databank omvat momenteel meer dan 4.000 items, bewaard in 102 erfgoedorganisaties. Dat is aanzienlijk meer dan de aanvankelijke schatting van 2.500 tot 3.000 items in vijftig bewaarplaatsen en het toont het belang van het project en de tijdsinvestering om naar de verschillende collectiebeherende instellingen te trekken. Stijn Lybeert (Stadarchief Oudenaarde) toonde de bruikbaarheid van de databank aan via de beroemde ‘Enaamse Codex’ waarvan fragmenten bewaard worden in Oudenaarde en Oxford. Via de MMFC-databank kunnen verbanden tussen verschillende fragmenten en de handschriften waaruit ze afkomstig zijn ook virtueel gereconstrueerd worden.
Sophia Rochmes (Vlaamse Erfgoedbibliotheken), Rony Vissers (meemoo) en Jolien Schroyen (Stuifzand) sloten de dag af met een lezing over het digitaliseren van historische kranten. In het project Nieuwe Tijdingen worden bestaande digitale krantencollecties gevaloriseerd en via een performante centrale toegang beschikbaar gemaakt. In een eerste fase worden nieuwe mogelijkheden van machine learning verkend bij OCR-verbetering. Via Optical Character Recognition (OCR) of optische tekenherkenning wordt tekst uit een afbeelding omgezet in een bewerkbare tekst. Er wordt ook een representatieve selectie gemaakt van 75 pagina’s krantenmateriaal uit tien verschillende erfgoedorganisaties. De sprekers presenteerden de selectiecriteria en workflow en gaven via de dataset Kempense kranten aan hoe er concreet gewerkt wordt. In volgende fases zal deze OCR-verbetering via pilootprojecten toegepast worden op reeds gedigitaliseerde kranten, en vervolgens geïmplementeerd worden bij nieuwe digitaliseringen.
Collegagroepen
Wie meer wil weten over de digitalisering van kranten en tijdschriften, kan terecht bij de Collegagroep digitalisering van periodieken, een initiatief van de Vlaamse Erfgoedbibliotheken, meemoo en FARO.
FARO organiseert ook een Collegagroep digitale collectieregistratie, in samenwerking met meemoo en het Departement CJM, om uitwisseling, intervisie en coaching te geven bij projecten van de inhaalbeweging digitale collectieregistratie. De collegagroep staat ook open voor collega’s uit het bredere cultureel-erfgoedveld zonder lopend project. Voor meer informatie over de Collegagroep digitale collectieregistratie, kunt u terecht bij FARO.
Werelddag van de Digitale Duurzaamheid
Op de eerste donderdag van november is het Werelddag van de Digitale Duurzaamheid. Wereldwijd besteden archieven, musea, bibliotheken en andere (erfgoed)organisaties op deze dag aandacht aan het duurzaam toegankelijk maken van hun digitale collecties. Zo organiseert het Netwerk Digitaal Erfgoed een online symposium op 4 november en worden ook heel wat andere activiteiten rond digitaal erfgoed opgezet in de maand november. Op de Digital Preservation Coalition website vindt u een overzicht van alle acties. Hoe zet uw erfgoedorganisatie in op duurzame toegankelijkheid van digitale informatie? Deel uw kennis en tips met de hashtag #WDPD2021 op sociale media!
Meer Informatie aan Zee?
In de andere zalen waren er ook presentaties over informatiebeheer, inclusie en diversiteit, kennisnetwerken, digitaal archiveren, archieven verbinden met publiek, linked open data, etc. Voor wie benieuwd is: in het programma van Informatie aan Zee vindt u per lezing de presentatie terug.
Foto's:
- Informatie aan Zee 2021 © Simon Bequoye
- Pagina uit La très noble prespective … van Hans Vredeman de Vries (1619), een van de oude wiskundige drukken. Flandrica.be | Universiteitsbibliotheek Gent
- Pagina uit Matheus glosatus (ca. 1180-1190). Openbare Bibliotheek Brugge, Ms. 61. Online raadpleegbaar via de Mmmonk projectwebsite en de bibliotheekcatalogus: https://sharedcanvas.be/IIIF/viewer/mirador/B_OB_MS061
