Perspectieven interviewer-geïnterviewde 

Tinne Claes (KU Leuven) en Mies Mertens interviewden elkaar over de podcast Zaad zonder naam, die tot stand kwam op basis van een mondelinge-geschiedenisproject over de begindagen van de spermabank in België. De podcast kiest voor een meerstemmige aanpak. Elke aflevering laat één partij aan het woord: een donor, een donorkind, een fertiliteitsarts en een wensouder. Bovendien zijn deze stemmen ook als voice-over bij een andere aflevering te horen. Mies vertelde over haar ervaringen als geïnterviewde wensouder: 

• Het bood haar de mogelijkheid bood om te vertellen over haar persoonlijk verhaal. 
• Tinne interpreteerde en kaderde dit in een ruimer verhaal. 
• Het interview werd verwerkt in een boek en podcast. 

Vertrouwen en shared autority zijn hierbij sleutelbegrippen. De interviewer en de geïnterviewde zijn samen verantwoordelijk voor het eindresultaat.

Ontsluiting interviews 

Koen Aerts (UGent/Cegesoma) en Geert Clerbout (VRT) spraken over de rol van mondelinge geschiedenis bij de televisiereeksen De kinderen van. Ze focusten op de verschillen tussen de academische aanpak en de publieksuitwerking voor een televisiereeks op het vlak van technologie, deontologie en methodologie.

Vanuit wetenschappelijk oogpunt staat representativiteit bijvoorbeeld centraal bij het selecteren van geïnterviewden. Dat is anders voor de publieksuitwerking voor televisie. Daar wordt met een veel kleiner aantal geïnterviewden gewerkt omdat er andere vereisten zijn: geïnterviewden moeten op televisie willen komen, duidelijke taal spreken en kunnen reflecteren over bepaalde aspecten. Daarnaast wordt ook rekening gehouden met regionale spreiding, genderevenwicht … 

Martine Vermandere (Amsab-ISG) belichtte de verwerking en ontsluiting van getuigenissen uit het project Schafttijd. Voor de transcriptie werd Whisper uitgetest. Dit programma moet zeker verder getraind worden voor dialecten, maar geeft automatisch al tijdsblokken en themawoorden aan. Voor de registratie van interviews is het dataprofiel mondelinge bronnen uit de cultureel-erfgoedstandaardentoolbox CEST (uit 2013) aan een update toe. Schafftijd gebruikt een IIIF-viewer om beeld en geluid af te spelen, samen met de transcriptie.

Is mondelinge geschiedenis hetzelfde als immaterieel erfgoed?

Kansen en uitdagingen voor mondelinge geschiedenis in Vlaanderen 

Aan het einde van de kick-off mondelinge geschiedenis vroegen we Bruno De Wever om terug te blikken en vooruit te kijken. Wat gebeurde er de voorbije decennia op het vlak van mondelinge geschiedenis? Wat is er ondertussen geleerd en welke dingen zijn we misschien uit het oog verloren? 

Herkenning, diepgang en rijping  

Bijna twintig jaar geleden, in 2005, lanceerde Bruno De Wever een handleiding voor de erfgoedsector: Van horen zeggen. Mondelinge geschiedenis in de praktijk. Dat was de start van een golf aan lokale projecten mondelinge geschiedenis. Heel veel erfgoedwerkers kregen een training en deden vervolgens onderzoek. En dat had resultaat. In vergelijking met twintig jaar geleden is de bandbreedte en de diepgang van mondelinge geschiedenis in Vlaanderen groter. De methode is gerijpt, er is veel geleerd en er is al veel professionaliteit. De sector is zich ook meer bewust van hergebruik van mondelinge bronnen en dat opent heel wat nieuwe perspectieven.  

Wat met het geheugen?  

De erfgoedsector stelt de betrouwbaarheid van het menselijke geheugen echter niet expliciet in vraag. En dat is een gemis, want er is steeds meer multidisciplinair onderzoek dat aantoont dat het menselijke geheugen uiteindelijk erg onstabiel is. Er vormen zich onbewust mythes die de vertellers voor waar aannemen. Ze verdraaien de waarheid niet bewust en zijn er echt van overtuigd dat het zo is gegaan. Die vertekenende werking van het autobiografische langetermijngeheugen is nog veel groter dan we altijd hebben gedacht. Hoe gaan we daar als sector mee om? En is de erfgoedsector ook niet de plaats bij uitstek om juist dat wispelturige geheugen te laten zien en te bevragen?   

Hoe ver gaan deontologie en shared authority?  

Ethisch handelen betekent: recht doen aan de belangen van alle betrokkenen. De cultureel-erfgoedsector is zich daar ook in mondelinge-geschiedenisprojecten erg van bewust. Waar men vroeger vooral uit was op waarheidsvinding, en daarbij soms mensen te hard confronteerde met 'leugens' (cf. Maurice De Wilde) gaan we tegenwoordig heel nauwkeurig om met de gevoelens van de geïnterviewden. Maar hoever willen we gaan om mensen tegen zichzelf te beschermen? Is het nodig dat de geïnterviewden instemmen met de uiteindelijke interpretatie? Heeft de historicus daar ook geen autonomie? Waar ligt de grens met betutteling? Het opstellen van een goede deontologische code zou ons hierin vooruit kunnen helpen.  

Van versnippering naar een lerend netwerk (en verder)   

Vlaanderen liep twintig jaar geleden voor op Nederland wat mondelinge geschiedenis betreft. Maar die pioniersrol zijn we kwijtgeraakt. Het Vlaams Centrum voor Volkscultuur fuseerde tot FARO en dat steunpunt kreeg andere doelstellingen. De praktijk versnipperde en een echte trekker ontbreekt. Tegelijk zijn er zoveel meer mogelijkheden dan vroeger: denk aan podcasts, tv-series, wijkprojecten. Een eerste stap is het bundelen van wat er al is, op één plek en zo verder leren van elkaar. En de sector moet nadenken of een sterkere coördinatie in een knooppunt zoals in Nederland mogelijk is. Kansen en uitdagingen zijn er genoeg, en de winst is duidelijk. Hopelijk kan het lerend netwerk hierin stappen vooruit zetten.  

Ontdek het dossier over mondelinge geschiedenis, het eerste wapenfeit van het lerend netwerk! 

U ontdekt wat mondelinge geschiedenis kenmerkt, welk soort vragen u kunt stellen aan de geïnterviewden en welke documenten u in orde moet brengen. We vullen dit dossier de komende tijd aan met bijkomende informatie over interviewtechnieken, de opslag van audio- en beeldmateriaal en transcripties. Neem zeker een kijkje!  
 
Deelt u ook graag voorbeelddocumenten, extra handleidingen … met de sector? Neem dan contact op met Jelena Dobbels (jelena.dobbels@faro.be). 

Foto's: Rick Jimenez