Ervaringen uit het buitenland in verband met ‘slow art looking’

Spectral. John Reynolds via Flickr.com CC BY-NC-ND 2.0

Op zaterdag 4 april had de internationale Slow Art Day er moeten voor zorgen dat we allemaal even zouden vertragen, wat gas terugnemen of de tijd zouden nemen om naar kunst te kijken. Zoals we ondertussen allemaal weten zorgde het Coronavirus ervoor dat we niet tot die dag moesten wachten om snelheid te minderen. Door de COVID-19-dreiging moeten helaas ook tal van musea wereldwijd hun activiteit voor Slow Art Day annuleren of uitstellen.

Uitstel, maar geen afstel

Dat is ook zo voor de deelnemers uit België. Door de dreiging van COVID-19 deed de coördinatie van Slow Art Day een oproep aan alle deelnemers met de vraag of hun geplande activiteiten nog zouden doorgaan. Zeker de helft gaf al aan het aanbod te moeten annuleren. Door de snel veranderende situatie komen daar wellicht nog meer afzeggingen bij. Enkele organisaties in het buitenland achten een activiteit nog wel haalbaar. Sommige wijken uit naar het internet en organiseren een virtuele activiteit. Alle andere organisaties kijken uit naar een latere datum dit jaar, wellicht einde september of begin oktober, in de hoop om Slow Art Day toch nog een staartje te geven.

Het uitstel geeft ons de gelegenheid om inspiratie op te doen bij onze internationale buren. We doken even in hun activiteiten van 2019, zochten naar trends in het aanbod en bundelden ze in onderstaand overzicht. Naast zintuiglijke ervaringen blijken alvast ook tekenen, schrijven en mediteren erg populair.

Zet in op zintuiglijke ervaringen

Een groot deel van het wereldwijde aanbod maakte gebruik van een of meerdere zintuigen. Vooral op het gehoor werd veel ingespeeld. Zo kon u in BOZAR tijdens de editie van 2019 polyfonische muziek beluisteren terwijl u keek naar een tapijt uit de expo Bernard van Orley: Brussel en de Renaissance. Muziek blijkt een goede manier om bezoekers in de juiste sfeer te brengen. Het Oceanside Museum of Art in California koppelde muziekstukken aan de schilderijen uit de expo over surrealisme. Het museum was zelfs genoodzaakt de deuren langer open te houden om alle bezoekers deze ervaring te kunnen schenken.

Smaken en geuren zijn, in tegenstelling tot het gehoor, veel minder evident om te introduceren in een tentoonstellingsruimte. Om veiligheidsredenen is het zelfs meestal verboden. Toch lukte het hier en daar. Bij de Treasure Coast Art Association uit Florida keek een groep bezoekers intensief naar een theepot in een kunstwerk. Ondertussen genoten ze van een kopje geurige thee.

De Galerie Melon Rouge uit Magaliesburg in Zuid-Afrika ging nog een stapje verder. Bezoekers werden geblinddoekt en werden uitgenodigd om te ruiken aan een stukje klei alvorens ze in het programma doken. Ze bekeken verschillende kunstwerken die zich inspireerden op de flora van de regio en konden ondertussen ruiken aan allerlei natuurlijke materialen, zoals gras en takken.

Alle zintuigen combineren was dan weer een must voor het Cincinnati Art Museum dat aan de slag ging met geuren, proevertjes, muziek, aan te raken objecten en kleurenfilters bij geselecteerde werken. In Canada schotelde AX, the Arts and Culture Centre in New Brunswick zijn bezoekers na een relaxatie-oefening drie werken voor waarbij de beleving werd versterkt door proeven (van wijn, chocolade en perziken), geur (van wijn en pepermunt) en geluid (door opgenomen instrumenten). Het Muziekinstrumentenmuseum in Brussel experimenteerde in 2019 ook met het geluid van verschillende instrumenten.

Tekenen en schrijven

Steeds meer musea experimenteren tijdens Slow Art Day ook met tekenen en schrijven als een manier om kunstwerken op een meer actieve manier te beleven.

Bij de Treasure Coast Art Association in Florida werden deelnemers gevraagd om met de rug naar de spreker te gaan zitten, en zijn beschrijving van een kunstwerk te tekenen. In het Wanås Konst, een centrum voor kunst in het zuiden van Zweden, kon men aan een ‘meditatieve action painting’ doen, helemaal in overeenstemming met de voorgaande sessies van yoga en traag bekijken van kunstwerken. Deelnemers vulden Tibetaanse klankschalen met gekleurd water en gebruikten de klankstok om langs de rand van de kom trillingen tot stand te brengen. Deze trillingen creëerden vervolgens een kunstwerk door de gekleurde druppels die op een canvas onder de kom vielen.

Bij het Philadelphia Museum of Art werden muziek, poëzie en tekenen gecombineerd. Deelnemers kozen een werk uit dat ze 45 minuten lang observeerden, onder begeleiding van muziek. Daarna konden ze hun inspiratie en gedachten onder poëzie- en tekenvorm brengen. De centrale vraag daarvoor was welke zaken ze in hun eigen leven in een trager tempo wilden brengen. Alle resultaten werden samengebracht in het gezamenlijk boek A museum of slowness.

Opvallend was dat veel musea ook de appreciatie deelden van het publiek voor de gezinsvriendelijke activiteit 'samen tekenen'. In het Hirshhorn Museum & Sculpture Garden in Washington DC tekenden meer dan 150 deelnemers erop los.

Een van de bezoekers van Hirshhorn Museum & Sculpture Garden getuigt: "Ik ben heel dankbaar voor de familievriendelijke activiteit How to look at art and draw’. Mijn kinderen profiteerden er nog meer van dan ikzelf. Mijn tienjarige dochter spendeerde 45 minuten aan een tekening (en vergat zelfs dat ze honger had) en was heel trots op zichzelf.".

Meditatie en mindfulness zijn blijvers

Laten we even een open deur intrappen: meditatie en mindfulness blijven een goed koppel vormen met traag kijken. Heel vaak zien we dat een interactief gesprek wordt voorafgegaan door een moment van yoga of meditatie. Ook principes uit mindfulness bevorderen de intensiteit bij het bekijken van werken. Het Londense V&A bijvoorbeeld geeft al langer yoga en geluidsmeditatie alvorens bezoekers de tentoonstellingsruimten te laten binnengaan. Doel van deze sessies is om de zintuigen aan te scherpen voor het bezoek.

Een yogasessie, gevolgd door een ‘slow art looking session’ en een discussie kon men ook volgen in de Butler Gallery in het Ierse Kilkenny. In Noord-Engeland staat mindfulness al lange tijd op het programma van het Yorkshire Sculpture Park. Een lichtinstallatie van Kimsooja in de historische kapel bleek vorig jaar een perfect decor. De groep werd uitgenodigd om de schoenen uit te doen en te staan, te zitten en te liggen op de vloer die telkens van kleur veranderde. Veertig minuten lang letten de deelnemers op veranderingen in de ruimte en in hun lichamen. Momenten van contemplatie en vreugde wisselden af met de veranderingen in lichtintensiteit.

Interactief tot gesprek komen blijft de basis

De basisvoorwaarde om dingen traag te beleven blijft toch wel dat u de bezoekers uitnodigt tot een esprek. In sommige gevallen betekent dit dat de gespreksbegeleider een uur de tijd neemt om in groep een kunstwerk te bespreken. Foute antwoorden bestaan niet. De groep komt gezamenlijk tot nieuwe inzichten. In andere gevallen, zoals bij Tate Modern, wordt een half uur uitgetrokken per kunstwerk. Thee en koekjes horen nadien bij de nabespreking.

Cincinnati Art Museum. Mike Steele via Flickr.com, CC BY 2.0

In de Byron School of Art in het Australische Mullumbimby was het korter. Bezoekers werden gevraagd om vijf minuten in stilte een werk te observeren, waarna het besproken werd in groep. Dit sterkte de deelnemers om daarna in paren andere werken te observeren en te delen. In het Chinese Shanghai vertrok het gesprek bij een kunstwerk van Yang Yuan Yuan van een open vraag: "Waar is thuis?". Heel bijzonder was ook de keuze van het Virgina Museum of Contemporary Art. Zij kozen voor enkele werken die iets vrijgeven over groepen (minderheden, vrouwen, enz.) die in de geschiedenis ondergerepresenteerd zijn.

Net als het FOMU, Fotomuseum Antwerpen gebruikt ook het Hawaii State Art Museum de methodiek van Visual Thinking Strategies om werken te bespreken. Daarbij staan drie vragen centraal: wat gebeurt er? Waaraan zie je dat? Wat zie je nog meer? Elke bezoeker kreeg een VTS-kaartje mee naar huis.

Neem ‘the art of slow looking’ op in uw structurele publieksaanbod

Zo kunt u bij het FOMU, Fotomuseum Antwerpen elke dinsdag terecht voor een Slow Focus sessie van 30 minuten tijdens de middag. Of kunt u als groep ook een trage sessie boeken. Het Birmingham Museum maakt er Slow Art Sundays van.

Engageer jonge mensen

Dertien tieners kregen bij het Chicago Art Institute een training in het hosten van een slow-artgesprek. Vertrekkend van hun ervaringen met de jongerenwerking vond het instituut het belangrijk om jongeren eigenaar te maken van de activiteiten. De jongeren kozen zelf kunstwerken uit de museumcollectie uit en gingen vervolgens in gesprek met de bezoekers, stelden open vragen, en stimuleerden de bezoekers tot interactie. Door deze jongeren te engageren zag men ook een grotere variatie in leeftijd van de deelnemers doordat het netwerk rond deze jonge mensen ook deelnam.

Foto's: