Alle media – zowel pers, radio als TV - brachten onlangs de schade aan tientallen paneelschilderijen uit de reserve van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van Brussel als frontpaginanieuws. Oorzaak van de schade was een defect aan het luchtbevochtigingssysteem dat niet werd opgemerkt noch tijdig gemeld. Daardoor werden de kostbare schilderijen op paneel gedurende minstens een tweetal weken blootgesteld aan een relatieve vochtigheid die ruim 25% lager lag dan de vrij stabiele waarde waaraan de panelen tot dan gewend waren. De gevolgschade wordt door het museum en door het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, dat de eerste omvang van de schade opnam, omvangrijk en spectaculair genoemd. Kort voordien had ons het bericht bereikt dat het streekmuseum van het Nederlandse Nunspeet volledig door brand werd verwoest. Wat hebben beide zaken met elkaar gemeen? Beide instellingen werden het slachtoffer van een calamiteit; rampzalig voor het streekmuseum, dat zijn collectie in de vlammen zag opgaan, en voor het Brusselse federale museum een lange periode van kostelijke restauratiewerken in het vooruitzicht. Plus een deuk in het blazoen wegens een zogenaamde doofpotoperatie en gebrek aan interne controle.

Calamiteiten slaan niet altijd snel en verrassend toe, zoals in geval van brand, storm of overstroming. Collecties en bestanden kunnen door sluipende gevaren ernstige en soms onomkeerbare schade oplopen. Schimmels en insecten, licht en ongeschikte klimaatsomstandigheden zijn de meest bekende bedreigingen. De periode van strenge winterkoude die we in januari meemaakten, ging gepaard met een lage relatieve vochtigheid, iets waarvoor elke beheerder van klimaatgevoelig erfgoed (vooral organische materialen) steeds alert moet zijn. Het is een bekend risico, waaraan met een goed afgestelde en betrouwbaar functionerende technologie het hoofd kan geboden worden. In verhouding tot de situatie en (financiële) mogelijkheden kunnen bijvoorbeeld luchtbevochtigers, klimaboxen of totale klimaatinstallaties ingezet worden. Een blind vertrouwen in het functioneren van deze technologie is altijd een risico. Zeker in perioden van uitzonderlijke en langduriger afwijkingen in het klimaatregime is het zaak om zeer regelmatig, zoniet continu, de situatie te controleren en te monitoren. Dit behoort nu eenmaal tot de kerntaken van de erfgoedbeheerder en hiervoor bestaan diverse hulpmiddelen. Het is vervolgens een kwestie om snel en efficiënt de nodige maatregelen te nemen en schadegevallen zoals hierboven vermeld te voorkomen. Toch is dit geen alleenstaand geval, alleen uitzonderlijk door de omvang en de kostbaarheid van de collectie, en daardoor ook voor de media een interessante kluif.

Om musea, archieven en andere erfgoedbeherende instellingen vertrouwd te maken met klimaatmonitoring of hen tijdelijk te depanneren in geval van uitzonderlijke omstandigheden (bijvoorbeeld in een voorlopige opslagplaats) stelt FARO draadloze environmental monitoring systemen ter beschikking. Een aantal sensoren, onopvallend geplaatst op verschillende locaties in uw gebouw, capteren de RV- en temperatuurgegevens en laten u toe om via radiotransmissie de situatie in real time te overschouwen op uw monitor. De data worden permanent opgeslagen en u wordt automatisch gealarmeerd wanneer de ingestelde waarden overschreden worden. Deze systemen worden gratis uitgeleend. Ook de uitleendiensten van de provincies bieden meetapparatuur aan, thermohygrometers, thermohygrografen en dataloggers. Adressen en bruikleenvoorwaarden vindt u op de websites van de respectieve provinciale diensten.

Wie het reilen en zeilen in de erfgoedsector enigszins van nabij volgt en nu en dan gaat grasduinen in de FARO-website weet dat de aandacht voor preventie- en calamiteitenplannen in erfgoedbeherende instellingen de laatste jaren sterk is toegenomen. Meer hierover kan men lezen in ons FARO-tijdschrift, nr 3 van 2003, Veilig in erfgoedland? (p. 38 – 46). U vindt op FAROnet ook een dossier over diverse aspecten van veiligheidszorg, met een uitgebreid hoofdstuk over preventie- en calamiteitenplannen. Dit alles kan u helpen om de ontwikkeling van uw veiligheids- en calamiteitenplan voorbij het stadium van de goede voornemens te brengen. Wie zich wil verdiepen in de risico’s voor ons cultureel erfgoed in relatie tot het binnenklimaat, en de besluitvorming daaromtrent, kunnen we de lectuur van Klimaatwerk warm aanbevelen!