Sinds midden vorige week is de redding van de archiefstukken uit het ingestorte Keulse Stadsarchief op een gecoördineerde manier van start gegaan. Vanaf de eerste uren na de ramp boden zich al talrijke vrijwilligers aan, zowel restauratoren uit overheidsdiensten als uit de privésector, evenals studenten in de restauratie uit de Keulse Fachhochschule en andere hogescholen in Duitsland. Een crisisstaf werkte een gestructureerde aanpak van de reddingswerken uit. Aanvankelijk kreeg het zoeken naar de vermisten uiteraard alle voorrang, maar uit het weggehaalde puin van deze eerste zoekoperatie werd al naar archiefmateriaal gezocht, en konden de eerste noodzorgen toegepast worden op de vondsten. Nu wordt er de klok rond gewerkt, in vier ploegen van zes uur. De brandweer, die in de stromende regen vorige week al diverse archiefdozen en boeken kon bergen uit het puin, en andere hulpdiensten werken collegiaal samen met archiefmedewerkers en restauratoren. Alle materiaal dat uit het puin en de schepbak van de graafmachines kan gelicht worden, wordt overgebracht naar een nabijgelegen school en krijgt er zo goed en zo kwaad als het gaat de eerste zorgen. Burgers vormen mee de menselijke ketting die de archiefstukken van de puinberg naar de verwerkingsruimte transporteert, waar de documenten van stof en gruis worden ontdaan en gesorteerd worden in natte en droge pakketten. De eerste worden geselecteerd en in folie verpakt om ingevroren en gevriesdroogd te worden, de droog gebleven stukken worden in papieren verpakking in blikken containers opgeslagen. Het sorteren gebeurde tot nog toe door een 50-tal dienstverleners aan een ‘verwerkingslijn’ van een 100 m lange werktafel.

Een week na de ramp werd ca. 500 ton puin afgevoerd en nagekeken; daartussen werd nog maar ca 2m³ archieven gevonden. De relatief goede bewaringstoestand van een aantal stukken is vaak het gevolg van de nauwelijks doorgebroken plafondstructuur van het archiefgebouw, waaronder zich vrij grote holle ruimten bevinden. Ook de stevige en stabiele kartonnen archiefdozen hebben hun inhoud van meer schade kunnen vrijwaren. Gevreesd wordt dat de schade aan de objecten en archieven in de diepere lagen veel erger zal zijn.

De reddingswerken in Keulen tonen eens te meer aan dat de hulpdiensten naast hun primaire taak – het redden van mensenlevens – bereid zijn om mee in te springen voor het in veiligheid brengen van het waardevolle erfgoed. Van de vele vrijwillige helpers – professionelen zowel als gelegenheidskrachten – wordt verwacht dat ze zich kunnen aanpassen aan de improvisatorische condities die deze rampsituaties nu eenmaal met zich meebrengen. Talrijke beslissingen moeten immers spontaan ter plekke genomen worden en inspelen op de situaties die door de graafwerken worden teweeggebracht. Het is dan ook van belang om in dergelijke noodsituaties met kennis van zaken te kunnen handelen.

Collectiehulpverlening vormt een essentieel onderdeel van een calamiteitenplan, dat elke erfgoedbeherende instelling op eigen maat zou moeten uitgewerkt hebben. In Vlaanderen hebben tot nog toe ruim zestig instellingen een traject doorlopen om tot een dergelijk plan te komen, en een netwerk te vormen voor onderlinge hulpverlening. Ook restauratoren zouden zich vertrouwd moeten maken met hulpverlening in rampsituaties, en een coördinerende rol op zich moeten kunnen nemen. In hun opleidingscurriculum zou dit bijgevolg moeten ingepast zijn. We vernemen zopas dat de opleiding conservatie/restauratie aan de Artesis Hogeschool Antwerpen bereid is om met een aantal studenten gedurende de Paasvakantie mee in te springen bij de reddingswerken in Keulen. Een uitstekende leerschool alvast.

Met dank aan Bert Jaček (Fachhochschule Köln) en Lieve Watteeuw