Kent u ethische vragen uit uw erfgoedpraktijk? Laat van u horen!

Schedels uit Vesalius' De humani corporis fabrica (1543). Publiek domein via Wikimedia Commons

Ga maar na: wie in de erfgoedsector werkt, krijgt vroeg of laat te maken met ethische vragen. We zijn op zoek naar uw ervaringen voor een dossier in het juninummer van faro.

Fronst u bij de voorgaande zinnen de wenkbrauwen en vraagt u zich af wat we daar precies mee bedoelen, met ‘ethische vragen’? Het gaat hier om kwesties waarbij er verschillende waarden schuren en dat vraagt een nauwgezette afweging van voors en tegens. 

Laat ons dat met een aantal voorbeelden verduidelijken:

  • In een toekomstige tentoonstelling met archeologische vondsten wil de curator een prominente plek in het parcours toewijzen aan een aantal menselijke resten

  • Bij een materiaaltechnisch onderzoek raakt een voorwerp ernstig beschadigd. Na afloop blijkt dat de betrokken medewerker niet voldoende gekwalificeerd was om deze handelingen te stellen. 

  • Een museum in Australië wenst voor een tijdelijke tentoonstelling een belangrijk schilderij uit uw collectie te ontlenen. De directeur van dat museum stelt voor om met twee medewerkers eerst het werk ter plekke te komen bekijken.

  • U krijgt een projectvoorstel van de ambassadeur van een land dat de mensenrechten overduidelijk met voeten treedt. Pikant detail: dat voorstel komt met een enorm budget waarmee u niet alleen het project zelf kunt realiseren, maar ook een aantal noodzakelijke aanpassingen in het gebouw.

  • Een bekend merk van luxewagens doet u een sponsorvoorstel. Een van de zaken die de marketingafdeling van dit bedrijf voorstelt is om de gevel van uw gebouw een maand lang reuzegroot te bestickeren met hun logo.

  • U ontvangt het archief van een bekende (want veroordeelde) negationist. In het team ontstaat discussie hierover: moet en kan dit worden opgenomen?

  • Een mecenas wil u graag helpen en stelt een aanzienlijk bedrag ter beschikking. Keerzijde van de medaille is dat deze persoon zich 'met de beste bedoelingen' steeds meer moeit met de inhoudelijke werking.

  • Bij de restauratie van een object ontstaat discussie in het restauratieteam over welke producten er best gebruikt worden: product a, dat efficiënter reinigt maar schadelijke stoffen bevat voor mens en milieu? Of product b, dat veiliger is, maar een langere behandeling vraagt?

  • Een verzamelaar komt aankloppen met an offer you can’t resist: zijn unieke, grotendeels voor de (internationale) erfgoedwereld onbekende collectie kan in uw instelling tentoongesteld worden: een primeur! Minpuntje: er ontbreken een aantal elementen in de provenances (d.w.z. de documentatie over de herkomst van een voorwerp of meer specifiek: de historie van eigendom en bezit van een voorwerp en de documenten en registraties).

Zie voor nog meer voorbeelden de blogreeks elders op deze website

Wat hebben deze voorbeelden gemeen? 

Johannes Vermeer, Vrouw met weegschaal, 1662-1665. Collectie National Gallery of Art. Publiek domein via Wikimedia Commons

De vraag naar welke keuzes ‘juist’ zijn, en waarom. 

En dat voert ons linea recta terug naar het begin van dit bericht. Het woord ethiek (afgeleid van het Griekse woord èthos: 'gewoonte' of 'zedelijke handeling') is een tak van de filosofie die zich toespitst op “de kritische bezinning over het juiste handelen,” aldus Wikipedia. Kernachtig gesteld probeert de ethiek de criteria vast te stellen om te kunnen beoordelen of een handeling recht doet aan de belangen van alle betrokkenen. En ook om de motieven en gevolgen van deze handeling te kunnen evalueren.

Ethische codes

U weet ongetwijfeld dat de internationale erfgoedsector over een aantal algemeen aanvaarde ethische codes beschikt. Zo is er de deontologische code van de internationale archiefraad ICA (1996), heeft ICOM de Ethische Code voor Musea (2004), voor restauratoren is er de internationaal geaccepteerde Ethische Code van de European Confederation of Conservator-Restorers (2003), de IFLA Code of Ethics for Librarians (2012) enzovoort. Deze codes regelen voornamelijk het operationele karakter van de werkzaamheden.


En precies daar knelt het schoentje: meer en meer wordt duidelijk dat deze ethische codes ofwel onvoldoende bekend zijn ofwel niet of amper in de praktijk worden gebruikt. Bovendien schiet de reikwijdte van deze codes ook tekort: meer en meer maatschappelijke thema’s die in het erfgoedwerk opduiken hebben een uitgesproken ethische dimensie. Wie de ethische codes er dan op naslaat om antwoorden te vinden, is eraan voor de moeite.

En daarom willen we het uitgebreid met u hebben over dit thema in het juninummer van faro. Zoals gezegd: om de artikels te stofferen met concrete voorbeelden, hebben we uw input nodig. Uiteraard is het doel van dit thema – net zoals alle voorgaande dossiers die in het tijdschrift zijn voorgesteld – om u en uw collega’s te ondersteunen in uw werking. Door uw concrete ervaringen te delen – problemen, uitdagingen, oplossingen, werkwijzen enz. – kunnen we dit ethiekthema veel bevattelijker en herkenbaar(der) maken. Indien u dat wenst, kan uw getuigenis anoniem worden verwerkt: het is geenszins de bedoeling om met het vingertje te wijzen.

Wat hebben we van u nodig?

  • Een korte beschrijving van uw casus: waarover gaat het? 
  • Hoe heeft u het aangepakt om tot een beslissing te komen?
  • Hoe is die onthaald? Wat is de impact bij uw collega’s, uw bestuur en andere stakeholders?
  • Hoe heeft u hierover gecommuniceerd?
  • Wanneer kreeg u met deze vraag te maken?
  • Hoe kijkt u er vandaag op terug?
  • Enzovoort.

Mail uw voorstel zo snel mogelijk (liefst voor 30 maart) naar Jacqueline van Leeuwen: jacqueline.vanleeuwen@faro.be.

P.S. Wist u dat we recent het tijdschrift evalueerden? Het is met andere woorden een prima kanaal om uw expertise te delen!

Foto's: Schedels uit Vesalius' De humani corporis fabrica (1543). Publiek domein via Wikimedia Commons // Johannes Vermeer, Vrouw met weegschaal, 1662-1665. Collectie National Gallery of Art. Publiek domein via Wikimedia Commons

Roel Daenen