Masculinities: cocreatie en gesprek

Van oktober 2021 tot maart 2022 was in het FOMU de expo Masculinities: Liberation through Photography te zien, een ambitieuze groepstentoonstelling over mannelijkheid. Met werk van meer dan vijftig internationale kunstenaars, fotografen en filmmakers, stelt Masculinities maatschappelijke verwachtingen en gendernormen ter discussie. De tentoonstelling verwerpt het concept van ‘de ideale man’ en pleit voor het idee van meerdere vormen van mannelijkheid. Juist nu termen als ‘toxische’ en ‘kwetsbare’ mannelijkheid steeds vaker in de media komen, onderzoekt deze tentoonstelling het mannelijke in al zijn complexiteit. De tentoonstelling is samengesteld door Barbican Centre in Londen en was eerder te zien in Gropius Bau in Berlijn en Les Rencontres de la photographie in Arles.

De tentoonstelling werd aangevuld met een uitgebreid activiteitenprogramma met nocturnes, lezingen, debatten, films, concerten en New Narratives Tours dat werd samengesteld in cocreatie met kunstenaar en ondernemer Jaouad Alloul. Naomi: “Al gauw wisten we dat we niet de juiste expertise of het juiste netwerk in huis hadden om de veelzijdigheid van mannelijkheid anno 2021 te belichten in een publieksprogramma. Jaouad is ervaringsdeskundige als het aankomt op de snijlijnen tussen gender, geaardheid, expressie en culturele diversiteit. Hij was dus de aangewezen persoon als coprogrammator voor het Masculinities-programma.” 

Met bijzondere aandacht voor meerstemmigheid en verschillende perspectieven nodigde het FOMU tientallen sprekers, kunstenaars, muzikanten en performers uit om samen met het publiek in gesprek te gaan over gendernormen en stereotypen.

Work in progress

De tentoonstelling zoomt in op intersectionaliteit – het bewustzijn dat mensen op meerdere assen kunnen afwijken van 'de norm', dat die assen elkaar beïnvloeden en dat dat iemands positie in de maatschappij bepaalt (RoSa vzw). Maar toch herinnerde de scenografie van de tentoonstelling voor sommige bezoekers net aan 'hokjesdenken', door thema's als 'queer masculinity' of 'het zwarte lichaam' in een aparte ruimte te plaatsen. Ook de volgorde van de hoofdstukken in de expo werd in vraag gesteld: je begon met 'het archetype' en eindigde met 'het zwarte lichaam'.

“De tentoonstelling gaf de bezoekers misschien nog te weinig handvatten om alles goed te kunnen interpreteren en net die stereotypen te doorbreken. We vingen deze nood deels op in het publieksprogramma, maar als individuele bezoeker kom je soms bemiddeling tekort”, merkt Naomi. “Er is nood om over deze thema’s in gesprek te gaan; bij een actueel en maatschappelijk thema als mannelijkheid moet je inspelen op wat er leeft bij je bezoekers.”

“We zijn ons ervan bewust dat er voor sommige mensen nog veel drempels zijn om het FOMU te bezoeken of dat hun museumervaring niet veilig is. We hebben hierin nog een weg af te leggen, het is een work in progress.” Kleine aanpassingen kunnen soms al een verschil maken, zoals bijvoorbeeld de genderneutrale toiletten. “Maar echte verandering moet op beleidsniveau gebeuren en omvatten je volledige werking: wie je aanneemt, met wie je samenwerkt, wat je toont, en wat je aankoopt.”

En dus ook in de FOMU-collectie

Voor Tamara Berghmans, curator Collectie en Ingrid Leonard, onderzoeker Collectie was de tentoonstelling Recollect (2021) een duidelijke eyeopener. “Tijdens die tentoonstelling stelden we de aanwinsten van het FOMU tussen 2010 en 2020 in de kijker. Maar we merkten al snel dat we een voornamelijk witte, mannelijke collectie hebben. En dat toch ondanks onze overwegend vrouwelijke ploeg van collega’s. Onze collectie en onze blik verruimen, daar willen we dan ook duidelijk op inzetten in de komende jaren.”

Net zoals in vele andere Europese musea is het aandeel vrouwelijke kunstenaars in de FOMU-collectie slechts 10%. Berghmans verklaart dat dit historisch gegroeid is, maar dat ze er de laatste 10 jaar veel bewuster mee omgaan. “In de verwervingen streven we naar een evenwicht qua gender. Zo werd de collectie de afgelopen jaren verrijkt met werk van Marie-Françoise Plissart, Bieke Depoorter, Zanele Muholi, en vele anderen. Ook werd de externe aankoopcommissie opnieuw samengesteld om diverse achtergronden mee te nemen. Verder wordt er gelet op een evenwichtige diversiteitsverdeling bij de jongerenwerking .tiff en de FOMU-werkbeurs.”

Daarnaast startte Ingrid Leonard een intern onderzoek naar de vrouwen in de collectie en naar Belgische 19e-eeuwse vrouwelijke fotografen. Hiermee tracht het FOMU een beter zicht te krijgen op wie deze vrouwelijke fotografen waren en hopelijk nieuwe ontdekkingen te doen en correcties uit te voeren, want van sommige vrouwen waren enkel de initialen gekend, waardoor ze als mannelijke fotograaf in de collectiecatalogus staan aangeduid. 

FOMU en diversiteit: een match voor de toekomst

Diversiteit blijft dus duidelijk op de radar staan, zo ook in het nieuwe beleidsplan dat FOMU eind dit jaar zal indienen. “Daarin schrijven we nu een specifiek aandachtspunt in rond de diversiteitswerking. De vraag rijst dan wel eens of dit zo’n aparte focus moet zijn. En ja, eigenlijk moet het ingebed zitten in je hele werking en moet iedereen dit automatisch meenemen. Maar in dit stadium van onze werking is het nog nodig hier specifiek de focus op te leggen, vinden we. Hopelijk kunnen we bij een volgend beleidsplan dan aangeven dat diversiteit en meerstemmigheid volledig in ons DNA zit.”

Foto's: tentoonstelling Masculinities © FOMU/ Monday Agbonzee Jr