Men wilde vooral iemand aan boord nemen die het erfgoed kon meenemen in een toekomstverhaal van de stad - zonder alle erfgoed halsstarrig onder een stolp te willen plaatsen. Het bestuur stelde als voorwaarde voor het aannemen van een onroerenderfgoedambtenaar dat die persoon onder de afdeling ruimtelijk en duurzaamheidsbeleid zou vallen, als rechtstreekse collega van de ruimtelijke planners, de mensen die het ruimtelijk beleid uitstippelen en vormgeven. Het idee was dat deze erfgoedambtenaar dan geïntegreerd zou samenwerken met de ruimtelijke planners. “En dat is echt ideaal gebleken”, zo stelt Joke. “We kunnen op deze manier een erfgoedbeleid uitstippelen dat geïntegreerd is met het ruimtelijk beleid. En andersom: voor elk instrument dat mijn collega’s maken, bijvoorbeeld een ruimtelijk uitvoeringsplan of een masterplan, wordt een adviseur monumentenbeleid - ondertussen zijn we met 3 - betrokken zodra er erfgoed aan te pas komt (en in Leuven is dat in zo goed als bij ieder plan). Er wordt dan steeds nagedacht over het effect op erfgoed of hoe erfgoed een motor voor stadsvernieuwing kan zijn.” 

Omdat die geïntegreerde werking zo goed werkt en erfgoed op die manier als een belangrijk item binnen onder andere ruimtelijke ontwikkeling wordt behandeld, werd het initiatief genomen om dit organisch gegroeide samenwerkingsmodel door te trekken bij toekomstige aanwervingen. Vanuit de aangebrachte visie van een geïntegreerd samenwerkingsbeleid én de uitgeteste toepassing, werd het idee aangebracht om elke keer als er een nieuwe erfgoedambtenaar zou worden aangenomen, te kijken in welke dienst die volgens zijn uit te voeren functie het best zou passen. Zo is er in 2018 een stadsarcheoloog aangeworven bij de studiedienst weg- en waterbeheer die instaat voor het openbaar domein. 

Op die manier hebben erfgoedambtenaars in verschillende stadsdiensten fysiek hun bureau. Dit zorgt ervoor dat meer mensen uit verschillende diensten ‘een spontane erfgoedreflex’ ontwikkelen. Hun ‘bureaumaatjes’ zijn immers erfgoedzorgers waardoor je dus makkelijker in gesprek gaat over elkaars werk. Vragen met betrekking tot erfgoed komen sneller en vaker bij de juiste personen terecht: zowel vragen van collega-ambtenaren (bv. n.a.v. openbare werken) als van privé-eigenaars en Leuvenaars met bv. wijkinitiatieven. Er ontstond bij andere diensten dus een grotere bewustwording rond het belang van erfgoed voor de stad en haar inwoners. En doordat er in vele diensten een erfgoedambtenaar zit, zijn vragen ook sneller beantwoord. 

Geïntegreerd (samenwerkings)beleid van de erfgoedcel

Ook de erfgoedcel (die binnen de directie cultuur opereert) is uiteraard al sinds haar oprichting in 2002 erg actief bezig met erfgoed, maar dan met focus op het roerende en immateriële. Deze cel (3,5 personeelsleden) deelt wel eenzelfde bureau, maar samenwerking, geïntegreerd en integraal werken zit van bij aanvang in het DNA van de werking. De erfgoedcel gaat systematisch partnerschappen aan binnen en buiten de erfgoedsector. Het is dan ook logisch dat de collega’s van de erfgoedcel, waaronder Tiny, en de dienst onroerend erfgoed, waaronder Joke, regelmatig samenwerken aan projecten. Bovendien, als je publieksgericht denkt, besef je dat ‘het publiek’ geen onderscheid maakt tussen onroerend, roerend en immaterieel erfgoed. 

De impact van wat je doet, is bovendien groter als je over diensten heen werkt, zo stelt Tiny. Het is moeilijker om vanuit een dienst te proberen die ‘erfgoedreflex’ te stimuleren bij collega’s van andere diensten. De kracht zit in het feit dat er op regelmatige (voor sommige diensten dagelijkse) basis samengewerkt wordt, dat de erfgoedcollega’s in diverse teams meedenken en werken aan allerlei stadsuitdagingen. Dat merken we ook bij projecten van de erfgoedcel. Je krijgt mensen en andere domeinen mee door echt samen te werken van a tot z (dan is er oprechte betrokkenheid en interesse). Of, als je vanuit de erfgoedsector gezamenlijke doelen en werkterreinen bepaalt, zoals nu in het Leuvense Erfgoedlabo.

"Een van de voordelen is ook dat je als erfgoedwerker veel leert van de collega’s die niets met erfgoed te maken hebben, zoals over ruimtelijke planning", getuigt Joke. "We leren als erfgoedzorgers zo ook meer instrumenten inzetten om ons beleid vorm te geven. We zijn beter op de hoogte door verspreid te zitten. En we kunnen echt stadsbreed mee nadenken. Zo zorgen we dat erfgoed niet vergeten wordt binnen stadsontwikkeling."

Deze samenwerkingsvisie, heeft ervoor gezorgd dat er een cultuurswitch is ontstaan. In de hoofden van collega’s (op alle niveaus) en bij het bestuur is de erfgoedreflex nu een feit, waardoor erfgoed ook een stem heeft in beslissingsprocessen (van projecten, dossiers …) binnen de stad Leuven. 

Verschillende samenwerkingsprojecten

Case Ruimtelijk Structuurplan Leuven

Een van de mooiste verwezenlijkingen van dit geïntegreerde samenwerkingsmodel, aldus Joke, is de realisatie van het nieuwe Ruimtelijk Structuurplan van Leuven in 2017-2018. In het eerste structuurplan uit 2004 stond het woord erfgoed amper vermeld en werd het bovendien ook gezien als remmend voor de stadsvernieuwing. In het huidige plan is een van de belangrijke thema’s ‘erfgoed en landschap’. Bij elk gebied dat besproken wordt, start men met de geomorfologie en de geschiedenis van het gebied, om te begrijpen hoe het geëvolueerd is en hoe we in de toekomst belangrijke kwaliteiten kunnen bewaren. Het bewaren en versterken van die kwaliteiten vormt de basis voor nieuwe ontwikkelingen. Een bijzonder geslaagde samenwerking tussen de adviseurs monumentenbeleid en de ruimtelijk planners. Het resultaat is dat er betere aanbevelingen kunnen gegeven worden in functie van toekomstplannen, aangezien vertrokken wordt van de historiek van een plek.

Case ‘Herleven. Leuven na 1918’

Samenvattende tips van Joke en Tiny

Maak bruggen tussen de stadsdiensten

• Durf na te denken over welke logische linken er zijn tussen (erfgoed)ambtenaren en diensten: wie vult elkaar aan, wie kan van wie leren? Durf uit de klassieke hokjes te denken (we zetten alle erfgoedambtenaren samen). Maar maak logische bruggen tussen diensten.
• Durf bestaande vastgeroeste logica’s te doorbreken.
• Durf buiten je eigen takenpakket/beleidsdomein te denken: zet je geest open en denk breed en out of the box.
• Kom letterlijk uit je bureau, ontmoet mensen en spreek hen aan over hoe erfgoed een onderdeel uitmaakt van stadsontwikkeling (durf je te mengen).
• Om samenwerkingen levendig te houden: blijf communiceren met elkaar.

Durf ervoor te gaan

• Begin ook effectief samen te werken: doe het eens. Op die manier ervaar je de effecten en word je bewuster van bepaalde processen en noden.
• Zoek naar de juiste partners/mensen om samen te werken: het moet wel ‘passen’.
• Durf voor je erfgoed op te komen:  durf de aandacht te vragen voor erfgoed (binnen lopende of bestaande projecten, bij nieuwe bestuurders n.a.v. nieuwe bestuursperiodes, bij andere beleidsdomeinen,…).
• Zet in op een stevige argumentatie waarom inzetten op erfgoed mee de doelstellingen van de stad verwezenlijkt (in toerisme, bij ruimtelijke ordening, bij het versterken van het sociaal weefsel van de stad/in buurtwerking,…). Blijf argumenteren waarom het belangrijk is om erfgoed mee te nemen in bijvoorbeeld het duurzaamheidsverhaal van een stad. Worstel jezelf mee in de juiste werkgroepen.  

Wees authentiek en gepassioneerd

• Vertel over wat je doet voor het erfgoed, welke projecten je opzet en vertel vooral ook over elkaars activiteiten (aan beleidsmakers, aan erfgoedcollega’s, aan het brede publiek).
• Blijf bewust omgaan met de gevolgen van geïntegreerd werken in een stad. Het is niet verkeerd om soms te strijden voor het (behoud van) erfgoed zelf. Het is niet omdat erfgoed eigenlijk automatisch verweven zit in meerdere domeinen (en het niet meer aanvaard wordt dat je een advies geeft puur vanuit het erfgoed perspectief), dat je als erfgoedzorger steeds water bij de wijn moet doen. “Choose your battles.”

Meer weten over de Leuvense samenwerkingsprojecten:

• Straathistories 
• Herleven. Leuven na 1918 
• Lees het artikel ‘Stadsbrede erfgoedzorg in Leuven’ in het M&L tijdschrift van december 2018
• Fier op het erfgoed van hier-campagne 
• Contacteer Joke Buijs (adviseur monumentenbeleid Leuven) en Tiny T’Seyen (coördinator communicatie en participatie Erfgoedcel Leuven): jo.buijs@leuven.be; tiny.tseyen@leuven.be 

Foto's: Stad Leuven