Anoxie- en stikstofbehandeling
Een anoxie- en stikstofbehandeling is een niet-giftige methode om schadelijke insecten in erfgoedobjecten te bestrijden. Gedurende enkele weken wordt het zuurstofgehalte gevoelig verlaagd, terwijl de temperatuur en relatieve vochtigheid (RV) op peil blijven. De schadelijke insecten overleven geen langdurig zuurstoftekort.
Behandelingswijze
Berg het object enkele weken op in een luchtdichte omgeving. Grijp vervolgens actief in om het zuurstofpercentage binnen die omgeving zo laag mogelijk te krijgen. Er zijn verschillende manieren om een zuurstofarme behandelingsomgeving te creëren:
- In een plastic zak: het object wordt samen met zuurstofabsorbers verpakt in gasdichte plastic folie waarna de absorbers zuurstof onttrekken aan de lucht in de verpakking.
- In een luchtdichte tent (of 'bubble'): het object wordt in een gecontroleerde atmosfeer verpakt waarna een luchtverversingssysteem de zuurstof uit de verpakte lucht filtert en vervangt door stikstof of koolstofdioxide uit gasflessen.
- In een vaste anoxiekamer waar de zuurstof aan de binnenlucht onttrokken wordt en stikstof of koolstofdioxide wordt ingeblazen.
De lucht in onze natuurlijke omgeving bestaat uit 79% stikstof, 20,9% zuurstof, 0,03% koolstofdioxide en een minieme hoeveelheid andere gassen. Afhankelijk van de geraadpleegde bron sterven de schadelijke insecten vanaf een zuurstofpercentage van 0,1%, 0,3%, 0,5% of 1%.
De verschillen hangen telkens samen met de temperatuur, de behandelingsduur, het soort insect, de dichtheid van het materiaal ... Hanteer daarom liefst een veilige marge in de behandelingsduur en vermijd zo onaangename verrassingen achteraf. Raadpleeg een specialist insectenbestrijding in erfgoed voor meer richtlijnen op maat.
Opgelet: stikstof is een erg droog gas! Wanneer gebruikt bij de behandeling van erfgoedobjecten wordt het daarom steeds gecombineerd met een vorm van bevochtiging om de RV op peil te houden. Houd tijdens de behandeling temperatuur en RV ook voldoende in het oog.
Eigenschappen
Optie 1: Plastic zak met zuurstofabsorbers
Locatie
-
In de eigen instelling.
Voordelen
- U kunt zelf de bestrijding uitvoeren (zie bv.ook het filmpje).
- Het object hoeft niet op transport.
- Goedkoop wanneer een anoxieset kan ontleend worden (zie bv. het aanbod via de Uitleendienst Erfgoed).
Nadelen
- Deze methode is niet haalbaar voor grote erfgoedobjecten.
- Het luchtdicht inpakken van meerdere voorwerpen is een intensieve klus.
- De zak moet echt luchtdicht zijn. Bepaal zorgvuldig het nodige aantal zuurstofabsorbers want tijdens het bestrijden kan dit niet bijgestuurd worden. Houd ook rekening met minuscule lekkages in de zak en de hoeveelheid zuurstof die het object nog afgeeft nadat het is verpakt.
- Temperatuur en RV binnenin de verpakking kunnen niet opgevolgd worden (tenzij een radiogestuurde klimaatmeter mee is ingepakt).
Benodigdheden
- Anoxieset: lastang ('heatsealer'), gasdichte barrièrefolie (bv. Marvelseal, Mylar, Escal ...), zuurstofabsorbers (bv. Atco, Ageless, AnoxiBug scavengers ...), zuurstofmeter en schuimrubberen sluitzegels. Te ontlenen via de Uitleendienst Erfgoed - vraag tijdig na of de set beschikbaar is.
- Stofzuiger om het volume lucht in de verpakking te beperken vooraleer die dicht te lassen.
- Schaar, meetlint, alcoholstift, rekenmachine.
- Eventueel knijpers of klemmetjes om de folie makkelijker dicht te lassen.
- Eventueel een zuurstofindicator of -meter (bv. Ageless Eye, AnoxiBug ...) en/of een klimaatmeter die mee in de verpakking kan.
Randvoorwaarden
- Controleer regelmatig het zuurstofgehalte binnenin de verpakking, na 1 à 2 dagen zou die voldoende gezakt moeten zijn.
- De zuurstofmeter moet hiervoor voldoende nauwkeurig en geijkt zijn. Test dit eerst aan de lucht buiten de verpakking.
- Voorzie een constante, liefst eerder warme, kamertemperatuur.
- Plaats de zuurstofabsorbers niet direct tegen de voorwerpen aan. Ze produceren kort wat warmte en vocht. Stop ze liever in een tunnelverband of voorzie een halve lasnaad tussen het voorwerp en de absorbers.
- De verpakking met ongebruikte absorbers moet meteen weer dichtgelast worden. Onzorgvuldig afsluiten maakt de absorbers onbruikbaar.
Raming kostprijs
- Prijs van de opgebruikte plastic folie (ca. 0,40 euro per meter).
- Prijs van de gebruikte zuurstofabsorbers (ca. 0,45 per stuk).
Optie 2: tent ('bubble') en luchtspoeling met stikstof of CO2
Locatie
- In eigen huis.
- Bij een bestrijdingsfirma (gedeeld gebruik).
Voordelen
- De tent wordt op maat gemaakt en is dus ook geschikt voor grotere of meerdere voorwerpen.
- Minuscule lekken in de tent spelen geen rol omdat voortdurend iets meer gas wordt ingeblazen (tot zelfs lichte overdruk).
- De bestrijding kan 'in situ' toegepast worden, ook op nagelvaste elementen zoals een altaarstuk of preekstoel.
- Gedeeld gebruik is goedkoper: de tent kan gedeeld worden met andere instellingen wanneer slechts een beperkt aantal eigen objecten behandeld moet worden.
Nadelen
- U bent aangewezen op een firma. Zowel firma als gebruikte producten moeten door de federale overheid erkend zijn (wetgeving op het gebruik van biociden).
- Zeer dure bestrijdingsmethode, vooral door het aantal werkuren (het gas zelf is goedkoop).
- Bij toepassing in eigen huis is een grote ruimte nodig die vlot bereikbaar is. Medewerkers van de firma moeten regelmatig toegang krijgen voor controle.
- De objecten moeten op transport wanneer de bestrijding bij de firma plaatsvindt.
Randvoorwaarden
- Voorzie een constante temperatuur (en meet die) in de ruimte waarbinnen de behandeling plaatsvindt.
- Stikstof droogt de lucht uit en daardoor eventueel ook de behandelde objecten. Meet de RV binnen de tent en laat door de firma de nodige bevochtiging voorzien.
Opmerkingen
- Vermeld duidelijk de eis in de offertevraag om de RV tijdens de behandeling constant te houden (bv. op 50%).
- Vraag een logboek op met het verloop van het zuurstofpercentage, de temperatuur en de RV voor de volledige duur van de behandeling.
Optie 3: vaste anoxiekamer
Locatie
- In eigen huis: door een vaste anoxiekamer te installeren.
- In het Provinciaal Erfgoedcentrum (PEC) Ename: de anoxiekamer van de provincie Oost-Vlaanderen maakt gebruik van stikstof en wordt gebruikt voor collecties die opgenomen zijn in het depot. Ze kan onder bepaalde voorwaarden ook gebruikt worden voor collectiestukken van Oost-Vlaamse onroerend-erfgoedbeheerders.
Voordelen
- Geschikt voor grotere voorwerpen en grotere hoeveelheden.
- Temperatuur en RV kunnen tijdens de behandeling gemeten en beheerst worden.
- In eigen huis toepassen vergt geen transport.
- Kostprijs in Ename: enkel de verbruikskost wordt doorgerekend. De kamer kan bovendien gedeeld worden met andere instellingen, wat meteen goedkoper is.
Nadelen
- In eigen huis: grote investerings- en onderhoudskosten.
- In PEC Ename: de objecten moeten op transport.
Opmerkingen
- De anoxiekamer in Ename ondersteunt de depotwerking in het PEC Ename. De installatie kan ook ingezet worden binnen het calamiteitennetwerk voor Oost-Vlaamse erfgoedbeheerders.
- Een bestrijdingsbehandeling in de anoxiekamer is enkel zinvol binnen een geïntegreerde aanpak. Met de klemtoon op het vermijden van een nieuwe aantasting door schadelijke insecten na de bestrijding. Daarom inspecteert Monumentenwacht Oost-Vlaanderen steeds ook de bewaaromgeving ter plaatse en geeft men aanbevelingen voor preventieve maatregelen.
Raming kostprijs
- Verbruikskosten.
Documenten
