De UNESCO-Conventie voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed introduceerde een gloednieuw begrippenapparaat. Maak kennis met enkele sleutelbegrippen.

Wat is immaterieel erfgoed?

UNESCO hanteert de volgende definitie:

"Immaterieel cultureel erfgoed betekent zowel de praktijken, voorstellingen, uitdrukkingen, kennis, vaardigheden als de instrumenten, objecten, artefacten en culturele ruimtes die daarmee worden geassocieerd, die gemeenschappen, groepen en, in sommige gevallen, individuen erkennen als deel van hun cultureel erfgoed. Dit immaterieel cultureel erfgoed, overgedragen van generatie op generatie, wordt altijd herschapen door gemeenschappen en groepen als antwoord op hun omgeving, hun interactie met de natuur en hun geschiedenis, en geeft hen een gevoel van identiteit en continuïteit, en bevordert dus het respect voor culturele diversiteit en menselijke creativiteit."

Anders gezegd: 

Immaterieel erfgoed zijn praktijken, gewoonten, kennis en vaardigheden van vandaag, geworteld in het verleden, die gemeenschappen, groepen en individuen erkennen als hun erfgoed. Het zijn zij die dit erfgoed doorgeven aan de volgende generaties. Immaterieel erfgoed is dus een levende vorm van erfgoed, die dynamisch en veranderlijk is. 

Enkele voorbeelden:

vuurwerk afsteken op oudejaarsavond, goede voornemens maken bij een nieuw jaarbegin, pannenkoeken bakken op Maria Lichtmis, het begin van de lente of het Suikerfeest vieren, grondwitloof telen, de Belgische biercultuur, naar de kermis of naar de Gentse Feesten gaan, de vaardigheden van de smid, de lepelsnijder en de kantklosser, spaghetti of tajine maken volgens beproefd familierecept, de muziekkunst van het jachthoornblazen, enz.

Wat betekent borgen?

Borgen betekent maatregelen treffen die erop gericht zijn de leefbaarheid van het immaterieel cultureel erfgoed te verzekeren, inclusief de identificatie, de documentatie, het wetenschappelijk onderzoek, de bewaring, de bescherming, de promotie, de versterking, de overdracht van immaterieel cultureel erfgoed, in het bijzonder door formeel en niet-formeel onderwijs, en het revitaliseren van verschillende aspecten van dat erfgoed. 

Anders gezegd:

Borgen is bewust actie ondernemen zodat een immaterieel-erfgoedpraktijk blijft voortbestaan en zo kan doorgegeven worden aan de volgende generaties. Het is een vlag die vele ladingen dekt: van het documenteren van praktijken via foto en film over het werven van vrijwilligers tot het uitdenken van een educatief pakket voor scholieren, enz. Er zijn heel veel processen die onder deze noemer vallen. Het gaat er maar net om wat de immaterieel-erfgoedpraktijk nodig heeft. 

Bron: Nederlandstalige vertaling van de UNESCO 2003-Conventie voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed. Merk op: in deze Nederlandse vertaling wordt er gesproken over 'beschermen van immaterieel cultureel erfgoed'. Deze vertaling werd gemaakt door het Vlaams Centrum voor Volkscultuur en dateert van voor 2008.

In de Visienota over het beleid voor immaterieel cultureel erfgoed in Vlaanderen uit 2010 legt de toenmalige minister van Cultuur uit waarom men het werkwoord 'borgen' verkiest boven 'beschermen': "Het gebruik van het begrip beschermen kan tot misverstanden leiden. Het kan de idee geven dat het element immaterieel cultureel erfgoed niet meer mag veranderen, bevroren moet worden of dat teruggegrepen moet worden naar een meer 'authentieke' of 'oudere' vorm. Door deze connotatie komen we met het begrip beschermen in het oude discours van de volkscultuur terecht en de zoektocht naar de meest authentieke vorm of het behoud van een bepaalde canon." (p. 12) Vandaar dat werd gekozen voor het bredere 'borgen'.