Boeken bewaren in depot

Foto: © Provinciale Bibliotheek Limburg, fotograaf: Eddy Daniëls

Wat is de meest geschikte plaatsing van boeken in het depot? Hoe verpakt en nummert u een boek? En hoe zit het met de inrichting van de bewaarplaats of het depot?

Plaatsing

De grootte, het gewicht en de toestand van een boek zijn bepalend voor de manier waarop we het bewaren.

  • Als boeken niet of nauwelijks beschadigd zijn, kunt u ze rechtopstaand in het rek bewaren: de gekende bibliotheekopstelling. Zorg ervoor dat ze mooi recht staan en niet gaan doorzakken. Anderzijds moet een boek er ook zonder wringen en trekken uitgehaald kunnen worden.
  • Liggend bewaren doet u wanneer boeken:
    • te groot of te zwaar zijn om rechtop te staan;
    • reeds beschadigd en minder stevig zijn, zeker als de band of de binding zwak is.
  • Voor die kwetsbare boeken voorziet u het best een zuurvrije verpakking.
  • Met een plaatsing op maat kunt u heel wat ruimte besparen. Deel boeken in in vier categorieën volgens grootte: klein, gemiddeld, groot of liggend. U kunt de maten uittekenen op een stuk karton, zodat u snel kan bepalen welk boek in welk rek hoort.
  • Plaats de zwaardere boeken ofwel op heuphoogte (ergonomisch), ofwel onderaan in het rek (vanwege stabiliteit).
  • Laat enige ruimte voor natuurlijke ventilatie achter en boven de boeken. Een spatie van enkele centimeters boven de boeken is ideaal om plaats te besparen en een boek toch gemakkelijk te kunnen vastnemen.

Nummeren

Nummer boeken met een zacht potlood B op twee plaatsen:

  • In een welbepaalde hoek van een bepaald schutblad, zodat nummer en boek niet van elkaar gescheiden kunnen raken.
  • Bovenaan op een strook zuurvrij papier die u tussen het boek steekt, zodat u ook in een rek vol boeken snel het nummer ziet en u het boek dus niet onnodig moet hanteren.

Verpakken

Verpak een boek dat fragiel of beschadigd is in zuurvrij karton. U kunt zelf een verpakking op maat maken of een kant-en-klare doos aankopen. De dikte van het karton moet aangepast zijn aan het gewicht en de fragiliteit van het boek. Zorg er steeds voor dat er geen druk op het boek wordt uitgeoefend en dat het niet kan gaan schuiven in zijn doos. Voeg in dat geval kleine blokjes PE-foam toe die de beweging beletten. 

Bewaarplaats en meubilair

  • De bewaarplaats is zoveel mogelijk donker, koel en stofvrij. Een constante en gemiddelde RV voorkomt uitdroging, verdere chemische aftakeling, insecten en schimmels.
  • Open rekken zijn het meest courant. Als u de bewaarplaats moeilijk vrij kunt houden van stof, berg de boeken dan op in een gesloten kast. Beide moeten voldoende stevig zijn en verstelbare leggers hebben.
  • Om insecten en schimmels te voorkomen en/of bestrijden, implementeert u een IPM-plan. IPM staat voor Integrated Pest Management of geïntegreerde insectenbestrijding. De bewaarplaats is een belangrijke schakel in de preventie van ongedierte.
Een verpakking op maat maken. Foto: © Provinciale Bibliotheek Limburg / Eddy Daniëls
Boeken rechtopstaand in het rek, met het nummer zichtbaar op een zuurvrije bladwijzer. Foto: © Provinciale Bibliotheek Limburg / Eddy Daniëls
Boeken op maat verpakt en liggend bewaard, wegens hun fragiliteit. Foto: © Provinciale Bibliotheek Limburg / Eddy Daniëls
Verpakte en onverpakte boeken in het depot van de Universiteit Gent. Foto: © Provincie Limburg, fotograaf: Tine Hermans
Dikke, zware boeken leg je het best plat. Foto: © Provincie Limburg, fotograaf: Tine Hermans
Licht beschadigde boeken kunnen mits enige versteviging (katoenen lint) toch rechtop in het rek geplaatst worden. Foto: © Provincie Limburg, fotograaf: Tine Hermans

Tips & trucs

  • Als boeken met een ander soort kaft (leer, perkament, papier) tegen elkaar staan, scherm ze dan van elkaar af met een stuk zuurvrij karton.
  • Met een eenvoudige pH-test kunt u nagaan of een oude houten kast nog veel zuren vrijgeeft. Meng 80 ml glycerol met 20 ml gekookt gedestilleerd water (minstens 5 min. laten koken). Bevochtig een pH-teststrip met een dunne laag van deze oplossing en plaats die in de kast. Neem een andere pH-strip als controle en behandel die op dezelfde wijze maar plaats hem in een afgesloten plastic bakje. Als de strip uit de kast na verloop van tijd (2-3 weken) ‘zuurder’ oogt dan de controlestrip, is dit een indicatie dat er zure gassen vrijkomen. Monumentenwacht Interieur kan deze test tegen betaling uitvoeren.
  • Als nieuwe rekken geen optie zijn, bedek de leggers dan met zuurvrij karton of een inerte folie. Of leg er een vernis op waterbasis op dat geen schadelijke dampen afgeeft (bv. frescolithe). Het vernis moet u wel enkele weken laten uitdampen voor u de boeken erop legt.
  • Maak zelf een boekendoos uit zuurvrij karton zonder lijm volgens de instructies van de Universiteitsbibliotheek van Uppsala. Bekijk de video hieronder en de uitgeschreven instructies en tekeningen.


Dit hoofdstuk werd geschreven door Tine Hermans, met medewerking van de Bibliotheek Hasselt-Limburg, Petra Vanhoutte en de vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheken.

Adviseur behoud en beheer
T
02 213 10 86