Een schilderij is het gevoeligst voor schade tijdens het transport en de manipulatie. Elke handeling en manipulatie, van nagel tot nagel, moet doordacht zijn. Vermijd tijdens het transport zoveel mogelijk trillingen en plotse schokken, zeker als de verflaag opstuwingen of afschilferingen vertoont. Schokken kunnen leiden tot verfverlies.

Het 8-stappenplan tot een veilig transport is ook hier van toepassing. 

Stap 1: Bepaal de fragiliteit van het object 

• Werk steeds met propere katoenen handschoenen. Anders laat u vet- en zuurplekken achter, die schade kunnen aanrichten op het object.
• Wat is de huidige toestand van het schilderij: zijn er losse onderdelen aan het schilderij of de lijst? Losse verfdelen? Contacteer dan meteen een restaurator.
• Draag geen handsieraden bij het transport. Ze kunnen krassen veroorzaken in het oppervlak. 

Stap 2: Maak een risicoanalyse van het af te leggen traject 

• Neem voldoende tijd om het volledige traject af te lopen en na te gaan of u overal kunt passeren (en hoe).
• Let vooral op obstakels als: losse tapijten, stoelen, deuren, losliggende tegels, losliggend materiaal ...
• Bij het verplaatsen van grote formaten kan het nuttig zijn om het traject op te meten en te zien of het object overal door kan: deuren, trappen, liften ... Bochten in een trap(hal) kunnen een heikel punt zijn!
• Er bestaan tal van hulpmiddelen die u kunt gebruiken. Een extra persoon die tijdens het transport mee het traject en het verloop controleert, is geen overbodige luxe.
• Iedereen die participeert aan het transport moet op de hoogte worden gebracht van alle manipulaties en het af te leggen traject. Bespreek alles vooraf en leg desnoods het traject met het hele team 'koud' (zonder kunstwerk) af.
• Bereid zorgvuldig de plaats voor waar het schilderij neergezet zal worden. Zorg dat er polstermateriaal (bv. stukken mousse) klaarligt om het op te zetten, om te voorkomen dat het op een gladde vloer wegglijdt, om het tegen vuil te beschermen, om trillingen op te vangen. Ook moet u de muur waartegen het schilderij geplaatst zal worden, vooraf nazien: zitten er nagels, haken of andere uitstekende scherpe elementen in? Leg stukken mousse in de buurt, om tussen het schilderij en de muur aan te brengen waar het werk de muur raakt.

Stap 3: Optimaliseer het object en/of het traject en de transportmiddelen 

U kunt geen transport uitvoeren als er losse elementen aanwezig zijn, zoals losse verfschilfers, onstabiele elementen (losse lijstornamentiek). Een tijdelijke fixatie is noodzakelijk. Laat dit over aan een gekwalificeerde schilderijenrestaurator. Het is in dergelijke omstandigheden dat leken de meeste schade aanrichten.

 Bij kleine schilderijen gelden meestal de volgende regels:

1. Neem het schilderij altijd vast bij de lijst.
2. Vermijd contact met de voor- of achterzijde van het schilderij. Dat kan puntbelastingen veroorzaken die resulteren in verfverlies.
3. Stop uw vingers nooit tussen doek en spieraam om het op te tillen!
4. Kleine schilderijen kunnen, als ze niet te zwaar zijn, door één persoon gedragen worden.
5. Een tweede persoon is altijd aangewezen. Die kan het traject mee begeleiden en bijvoorbeeld helpen bij het openen van deuren.

Stap 4: Bepaal de nodige bescherming en de keuze van de verpakking 

Als u het object door een buitenomgeving verplaatst, beschermt u het het best tegen regen. Vermijd altijd grote klimaatschokken. Tyvek®, DuPont™ is een product dat waterdicht is, ademt en een zacht oppervlak heeft. Het is te verkiezen boven 'noppenplastic'. Gebruik tape nooit rechtstreeks op het object. Als stabilisator in een transportbox kunt u blokken Ethafoam® gebruiken. Naargelang van het type object is het schuim harder of zachter flexibel. 

Stap 5: Het object verpakken

• Gespecialiseerde firma's weten exact hoe u fragiele objecten het beste inpakt. Ze beschikken over (transport)instrumenten om een object fysiek te stabiliseren. Zij hebben hiervoor gespecialiseerd personeel.
• Soms is het beter geen volledige verpakking aan te brengen, omdat u dan exact weet waar u het object kunt hanteren.
• U kunt overwegen om krimpfolie te gebruiken. Let erop dat u bij het aanspannen van de folie geen te grote krachten gebruikt en zo lijsten aftrekt of het object samendrukt. Een dergelijke folie houdt alles mooi samen, wat vooral handig is bij kasten met laden en deuren zonder slot. Die kunnen tijdens het transport openvliegen.
• Houd losse onderdelen apart. Laden kunt u in de kast houden (als u krimpfolie gebruikt), maar een marmeren blad vervoert u steeds apart (verticaal).

Stap 6: Hoe transporteren? 

Gespecialiseerde firma's weten exact hoe u fragiele objecten het best transporteert. Ze beschikken over (transport)instrumenten om een object fysiek te stabiliseren. Zij hebben hiervoor gespecialiseerd personeel.

Dit zijn vuistregels:

• Werk steeds met propere katoenen handschoenen. Anders laat u vet- en zuurplekken achter die schade kunnen aanrichten op het object.
• Draag geen handsieraden bij het transport. Ze kunnen krassen veroorzaken in het oppervlak.
• Neem het werk met één hand aan de onderkant en één hand aan de zijkant van de lijst vast, met de beschilderde zijde naar u toegekeerd.
• Draag altijd één schilderij per keer en haast u niet.
• Til het schilderij zeker niet op aan de bovenkant van de lijst, en ook niet aan het spieraam.
• Is de lijst te zwak om vast te pakken, leg het geheel dan op een ondersteunende plaat en houd die vast.
• Schilderijen van middelmatige grootte worden het best door twee personen gemanipuleerd: één voor en één achter. De voorste controleert de doorgang en mag dus niet achterwaarts lopen. De achterste let op de beschilderde zijde.
• Om grote en zware werken te verplaatsen zijn meestal meerdere personen nodig. Hun aantal hangt af van het gewicht, het formaat en de af te leggen weg. Het spreekt voor zich dat het verplaatsen van grote werken meer complicaties met zich mee kan brengen. Hoe meer mensen bij de verplaatsing betrokken zijn, des te belangrijker is een goede onderlinge communicatie. Een teveel aan personen kan verwarring zaaien.
• Bij hele grote schilderijen wordt er het best een beroep gedaan op de expertise van een gespecialiseerde kunsttransportfirma.
• Om zware schilderijen af te haken kan de hulp van een heftruck of katrolsysteem in combinatie met verrolbare stellingen noodzakelijk zijn.
• Schilderijen verplaatsen doet u met een kar of een trolley, tenzij er trappen en andere hindernissen op het traject liggen. Wanneer een schilderij op een kar vervoerd wordt, mogen de onderdelen van de kar in geen geval tegen de rugzijde van het doek komen; enkel het spieraam mag de rug van de kar raken. Bevestig het schilderij eventueel aan de kar, zodat het niet kan gaan glijden of kantelen. Opdat de hiervoor benodigde lintjes de lijst niet beschadigen, brengt u bijvoorbeeld mousse tussen de lijst en het lint aan. Zorg ervoor dat de kar schokdempende wielen heeft.

Stap 7: Uitpakken en controleren 

Let er bij het openmaken van het transportmiddel vooral op dat alles nog op zijn plaats is. Dat is ook een goede indicator dat er geen breuken zijn opgelopen. Is dat niet het geval, controleer alles dan zeer grondig. En documenteer alle opgelopen schade.

Stap 8: Evaluatie en optimaliseren van de aanpak 

Dit hoofdstuk werd geschreven door David Lainé voor Depotwijzer.be.