Die verwevenheid van categorieën vraagt complexere analyses en oplossingen voor problemen die daarmee gepaard gaan. Intersectionaliteit is een benadering die de samenloop van discriminatiegronden en de dynamiek die daaruit vloeit zichtbaar maakt. Dit perspectief helpt volledigere oplossingen formuleren die rekening houden met de verschillende aspecten die onze posities bepalen. Het is een andere manier van kijken naar de realiteit dan we van daag doorgaans gewend zijn." (p. 4)

Welke sleutels zijn er voor een meerstemmige aanpak?

Een meerstemmige aanpak komt bij voorkeur terug in de verschillende aspecten van een erfgoedwerking. Een inclusieve benadering waarbij alle facetten worden meegenomen, is de meest logische. U kunt uw deur niet voor iedereen openzetten als er binnen in huis geen gastvrije ontmoetingen mogelijk zijn. Dat begint al bij de visie en missie, en is even relevant bij andere onderdelen, zoals de keuzes die u maakt bij het verzamelbeleid, in de tewerkstelling en de vrijwilligerswerking, de publiekswerking, in het taalgebruik, de samenwerking met partners enzovoort.

Wat kunt u zelf aanpakken?

Word u bewust van de eigen referentiekaders
Meerstemmigheid begint bij een bewust beleid omtrent gelijke toegang tot alle aspecten. Vaak blijkt al snel dat onderbewuste denkpatronen toch een rol spelen. Via sociale en culturele achtergronden en persoonlijke ervaringen hebben mensen doorgaans positieve en negatieve stereotypes en vooroordelen in verband met geslacht, huidskleur, fysieke en mentale capaciteiten, enzovoort. Hoewel die denkpatronen en vooroordelen op het eerste gezicht onschuldig lijken, dragen ze wel een mogelijkheid tot discriminatie in zich. Men is zich niet bewust van het systeem dat de ene groep bevoordeelt en de andere groep benadeelt. Deze vooroordelen blijven echter niet zo onschuldig maar monden vaak uit in discriminatie en racisme. Dat betekent niet dat men noodzakelijk als ‘racist’ bestempeld wordt, wel dat er microkwetsuren ontstaan bij personen die in een minderwaardige positie worden geduwd. Op lange termijn ervaren ze de ongelijkheid en de impact daarvan. U beter bewust worden van de eigen referentiekaders is dus een eerste stap.

Ga aan de slag met de vier P's (publiek, programma, personeel en partners)
Een meerstemmigheidswaaier helpt u om aan de hand van vragen uw uitdagingen rond de vier P's scherper af te lijnen en uw aanpak in de juiste richting te sturen. Denk bijvoorbeeld aan volgende vragen:

• 'Personeel': hoe is de wervings- en selectieprocedure inclusief aangepast?
• 'Programma': in welke mate streeft uw organisatie naar concrete doelen en acties rond meerstemmigheid?
• 'Partners': welke visie hebben de partners van uw organisatie over meerstemmigheid?
• 'Publiek': hoe besteedt uw organisatie aandacht aan diverse vormen van toegankelijkheid?

Stel een diversiteitsplan op
Van plan om de vier P's ook meer structureel in te bedden in uw organisatie? Een diversiteitsplan opstellen is dan een goede start. In het dossier 'Hoe maakt u een diversiteitplan?' op de Erfgoedwijzer vindt u een plan van aanpak. Voor elke 'P' staan in een apart document ook vragen die u met het team kunt bespreken.

Integreer inclusieve taal in uw werking
Ook het taalgebruik in zaalteksten, brochures en objectbeschrijvingen kan kwetsend zijn. Woorden die enkele decennia en eeuwen geleden niet problematisch waren voor bepaalde groepen, zijn dat vandaag niet meer. Ook in het verleden droegen ze trouwens vaak al een negatieve connotatie in zich. Woorden zoals ‘dwerg’, ‘slaaf’ of ‘zigeuner’ worden niet meer gebruikt. Er zijn alternatieven zoals ‘persoon van kleur’, ‘persoon van kleine lengte’, ‘tot slaaf gemaakte’ of ‘woonwagenbewoner’. Een uitgebreid dossier op de Erfgoedwijzer, 'Hoe communiceert u inclusief, in taal en beeld?' geeft u meer inzicht in inclusieve taal en beelden.

Breng participatie naar het volgende niveau, ook wat betreft (re)presentatie
Voorziet uw instelling voldoende openheid en flexibiliteit om samenwerking toe te laten die verder gaat dan het louter openzetten van de deuren? Met wie uit uw omgeving werkt u samen? Wat kan er aangepakt worden in deze samenwerking: de keuze van de tentoon te stellen werken, de scenografie, het narratief van de expo in tekst en rondleidingen? Behoren ook lastige en ‘vergeten’ geschiedenissen tot de agenda?

Meer lezen

• Musea en meerstemmigheid. Wat houdt dat precies in? En waarom is het zo fundamenteel? Lees deze tekst op de FARO-website.
• Olga Van Oost, Karen Moeskops, Pieter Trogh, Hilde Langeraert, Wendy Van Hoorde, Leen Beyers, Eline Van de Voorde, Meerstemmigheid: de tijd van palaveren is voorbij. FARO, 2021.
• FARO en de Reinwardt Academie (red.), Meerstemmigheid en conflict. In gesprek over de praktijk. FARO, 2021.
• Olga Van Oost (cod.), Het agonistische museum. Musea op zoek naar hun maatschappelijke rol. FARO,2020.
• Het Groot Onderhoud 2019. Conflict en meerstemmigheid. FARO, 2019.
• Handleiding Intersectioneel denken, ELLA vzw, kenniscentrum gender en identiteit.
• Gloria Wekker, Witte onschuld. Paradoxen van kolonialisme en ras. Amsterdam, AUP, 2018.
• Naima Charkaoui, Racisme. Over wonden en veerkracht. Berchem, EPO, 2019.
• Het project ‘Meerstemmig erfgoed’ publiceerde in 2018 een inspiratiegids over multiperspectiviteit in erfgoededucatie. Vijf erfgoedinstellingen (Gallo-Romeins Museum Tongeren, Museum DE MINDERE Sint-Truiden, Abdijsite Herkenrode Hasselt, Mijnmuseum Beringen en Openluchtmuseum Bokrijk), twee erfgoedcellen (Erfgoed Haspengouw, Erfgoedcel Mijn-Erfgoed) en twee lerarenopleidingen secundair onderwijs (Hogeschool PXL Education in Hasselt, Antwerp School of Education, Universiteit Antwerpen) ontwikkelden samen educatieve pakketten waarbij multiperspectiviteit in de collectie werd toegepast. Het resultaat ervan leest u in de inspiratiegids. Bij het project werd ook een matrix ontwikkeld, een tool die instellingen met een publiekswerking de kans geeft zichzelf te scoren. Deze matrix bekijkt u ook in de inspiratiegids.
• Participatieladder in faro | tijdschrift over cultureel erfgoed. De ladder toont verschillende niveaus. Hoe hoger u op de ladder komt, hoe meer besluitvorming u uit handen geeft.
• Het Nationaal Museum van Wereldculturen lanceerde in 2018 het boekje Woorden doen ertoe dat enkele gevoelige en discriminerende woorden in kaart bracht en alternatieven voorstelde.
• Het derde nummer van 2019 van faro | tijdschrift over cultureel erfgoed is gewijd aan meerstemmigheid en conflict. Lees de artikels online.
• Via de website www.meerstemmigheid.nl krijgt u meer informatie over museale meerstemmigheid.

Meer kijken

• Sunny Bergman, Wit is ook een kleur, VPRO, 2017. In deze documentaire wil maakster Sunny Bergman weten waarom veel witte mensen zich verongelijkt voelen als het over racisme en witte privileges gaat.
• Sunny Bergman, Zwart als Roet, VPRO, 2014. Bergman onderzoekt in deze documentaire de (onbewuste) vooroordelen over huidskleur. Aanleiding zijn de oplopende emoties over het zwartepietendebat.