Verken de terminologie

Wat is het verschil tussen restauratie en preventieve conservatie? 

Evolutie van restauratie naar meer preventieve conservatie

Grootmoeders wijsheid zegt het al: "Beter voorkomen dan genezen!" Daarom zetten we in de erfgoedsector meer in op de preventieve conservering van collecties dan op de restauratie ervan. Een aantal maatschappelijke evoluties en voortschrijdend inzicht hebben deze verschuiving aangevuurd. Bijvoorbeeld:

• Tijdens de Tweede Wereldoorlog moesten verschillende grote musea hun collecties evacueren naar oude groeves en dergelijke. Toen pas merkte men duidelijk hoe groot de invloed van de omgeving op de collecties was. De werktijd van de restauratoren van de National Gallery daalde van acht maanden naar één, dankzij de meer stabiele omgeving in de groeve. Na de heropening van het museum ging het weer de verkeerde kant uit. In de decennia erna ging men preventieve oplossingen − vooral van technische aard − uitproberen en zagen de eerste richtlijnen voor musea het licht.
   
• In de jaren 70 en 80 groeide het milieubewustzijn. Het gebruik van toxische stoffen om insecten en schimmels uit te roeien werd stap voor stap meer aan banden gelegd. In plaats daarvan adopteerden erfgoedinstellingen de principes van integrated pest management (IPM) uit de landbouwsector, waardoor de focus veel meer kwam te liggen op de preventieve bestrijding. Non-toxische bestrijdingsmethodes zoals vriezen en anoxie maakten hun opwachting in onze sector.
   
• Restauratie blijkt niet zo objectief en onfeilbaar als vroeger werd aangenomen. Oude ingrepen (al dan niet professioneel) zijn later een vorm van schade geworden. Een restauratie voegt vaak iets toe aan een object en brengt nieuwe risico’s met zich mee. Door dit inzicht zijn ook restauratoren en restauratie-opleidingen meer gaan inzetten op preventieve en actieve conservatie. Bovendien is niet elke vorm van schade omkeerbaar en zijn de kosten voor een professionele behandeling soms een drempel voor instellingen.

In de jaren 90 lanceerden de conservatiewetenschappers van het Canadian Conservation Institute het holistische Framework for Preserving Museum Collections, gebaseerd op de tien schadefactoren en de geïntegreerde aanpak van IPM. Dat vormt nog steeds het uitgangspunt voor de bewaring van (gemengde) erfgoedcollecties vandaag.

In de 21e eeuw werd de evolutie voortgezet naar een waardegebaseerd collectierisicomanagement. In plaats van een one-size-fits-all oplossing is behoud nu vooral een kwestie van maatwerk. De klimaat- en energiecrisis nopen ons ook om ons verbruik en onze voetafdruk te verkleinen.

Herkent u de tien schadefactoren?

Met 'schadefactor' bedoelen we de oorzaak van de schade. Er zijn tien mogelijke oorzaken van schade aan erfgoed gedefinieerd:

• Brand
• Water
• Dieven en vandalen
• Verkeerde temperatuur
• Verkeerde relatieve vochtigheid
• Licht en straling (infrarood, uv)
• Verontreiniging (stof, chemische producten, luchtvervuiling)
• Insecten, schimmels en knaagdieren
• Fysische krachten (zwaartekracht, druk, wrijving)
• Informatieverlies

Met deze oefening leert u ze (her)kennen:

Meer weten?

• De 10 schadefactoren en geïntegreerde risicobeheersing
• Op het Nederlandse platform Leer je erfgoed staat een e-learning module van 30 minuten waarmee u de 10 schadefactoren beter leert kennen. De module is gratis toegankelijk na registratie.

Heeft u een vraag over restauratie of preventieve conservatie?

Contacteer een van onze adviseurs behoud en beheer.

Dit kennisitem kwam tot stand met de medewerking van collega Julie Lambrechts.