Limburg - Kermisspel ‘Smoutebollen en kermiskoers. Van Zussen tot As’- Erfgoedcel Mijn-Erfgoed, Erfgoed Haspengouw, Heemkunde Limburg, het Limburgs Volkskundig Genootschap, Gemeente Lanaken en Stad Tongeren
Na het succesvolle project Limburg Verzameld/t, dat liep over het werkjaar 2015 en 2016, kwam de werkgroep van dit project in november 2016 opnieuw samen. Enerzijds om Limburg Verzameld/t te evalueren, anderzijds om nieuwe projectideeën te delen. Uit deze brainstorm kwam het thema ‘dorpskermissen’ als winnaar uit de bus. Aangezien er al eerder in Limburg gewerkt werd rond kermiserfgoed en het erfgoed van forrains, werd gekozen om te focussen op de gebruiken, verhalen en de evolutie van dorpskermissen, gezien vanuit het oogpunt van de bezoeker-kermisvierder.
De Limburgse erfgoedcellen verzamelden enkele partners om de kleine en grote tradities van dorps- en wijkkermissen in Limburg te verzamelen, en er iets mee te doen. Het verzamelwerk leverde een waslijst van zeer diverse kermistradities, met antwoorden op vragen zoals:
- Welke kermisgerechten werden geserveerd bij de familie?
- Wat kreeg de winnaar van de kermiskoers?
- Gaat er nog steeds een processie uit als inzet van de kermis?
- Is er nog rivaliteit tussen dorpsfanfares?
- Is kermis een betere plek om een lief te vinden dan Tinder?
- …
Het overkoepelende doel van het project is familiale tradities en gebruiken tijdens de kleine lokale dorpskermissen en de geschiedenis van die dorpskermissen (waarvan er sommige reeds verdwenen zijn) in zoveel mogelijk Limburgse gemeenten in kaart te brengen en op een publieksvriendelijke manier te ontsluiten.
- Een kermisspel over tradities, attracties en verhalen van Limburgse dorpskermissen doorheen de geschiedenis. Het kermisspel is bedoeld voor kinderen van 9 tot 12 jaar, en wordt gespeeld in klassen of groepen. Het spel geeft kinderen inzicht in de betekenis en evolutie van dorpskermissen in Limburg, wakkert interesse in erfgoed aan en laat hen reflecteren over maatschappelijke veranderingen.
- Een website (www.kermis-in-limburg.be) met de verzamelde informatie over dorps- en wijkkermissen in Limburg, vroeger en nu. In deze website vinden spelbegeleiders heel wat foto’s, filmpjes, artikels uit oude kranten en tijdschriften, kermisaffiches en nog veel meer. Ook heemkundigen en geïnteresseerden in kermiserfgoed en -verhalen behoren tot de beoogde doelgroep.
De spelopzet is als volgt: Kris Von Domper is een kermisbaron die een ultramoderne kermis heeft. Hij wil alle kleinere dorpskermissen doen verdwijnen zodat iedereen naar zijn kermis komt. Veel burgemeesters hebben zich al laten overtuigen. Gelukkig biedt kermiskraamster Odette Pret weerstand. Zij wil dat de Limburgse dorpskermissen blijven bestaan. Nu is het aan de spelers om samen met haar te vechten voor het voortbestaan van de Limburgse dorpskermissen. Hiervoor werken de verschillende teams samen om voldoende verhalen te verzamelen die aantonen dat dorpskermissen bestaansrecht hebben door hun tradities, cultuur en anekdotes. De teams verzamelen die tradities en gebruiken door actieve kermisspelletjes en kaartspelen. Het team dat de grootste bijdrage levert en het meest aantal punten behaalt, wint het spel.
Spelletjesexpert ‘De Aanstokerij’ en Geheugen Collectief. Het spel werd mogelijk gemaakt met steun van de Vlaamse Overheid en de Provincie Limburg.
Dit waren de uitgangspunten voor de ontwikkeling van het spel:
- Er wordt rekening gehouden met diversiteit in Limburg.
- Het spel bekijkt de dorpskermissen vanuit het oogpunt van de bezoeker.
- Het spel is actief.
- Er zit voldoende variatie in de verschillende opdrachten.
- Het spel maakt gebruik van duurzame materialen.
- De leerkracht moet het spel kunnen begeleiden zonder al te veel voorbereiding.
- Het spel past in een speldoos.
- Bij voorkeur wordt gekozen voor een laagdrempelig (gekend) spelsysteem.
- In 2017 werden de Heemkundige Kringen in Limburg via het tijdschrift van Heemkunde Limburg en de diverse partners opgeroepen om hun erfgoedmateriaal en verhalen over het thema in te dienen. Ook werd nagedacht over een vernieuwende manier van ontsluiten. Uiteindelijk werd in het najaar van 2017 beslist om de doelgroep 2e en 3e graad lager onderwijs (9-12-jarigen) aan te spreken met een duurzaam educatief spel over het erfgoed van de dorpskermissen. Als professionele partner werd De Aanstokerij vzw aangesproken: een vzw die voluit gaat voor spel als vormingsmethode.
- Op 1 april 2018 werd door de werkgroep een dossier ingediend binnen het Transitiereglement voor de subsidiëring van culturele projecten met een regionale uitstraling. De werkgroep vroeg subsidie aan voor de productiefase, om het spel ook daadwerkelijk te kunnen ontwikkelen en implementeren. In 2018 vonden verder regelmatig overlegmomenten plaats waarbij de binnengekomen informatie werd verwerkt en het spelconcept in samenwerking met De Aanstokerij werd uitgewerkt.
- Het aantal reacties uit het noorden van Limburg op de oproepen bleef beperkt. In het najaar van 2018 werden een aantal onderzoeksbureaus aangesproken om een beperkt historisch onderzoek uit te voeren naar de kermisgebruiken in de gemeenten van Noord-Limburg. Uiteindelijk voerde Geheugen Collectief dit onderzoek uit.
- De partners in het project zochten eind 2018 naar scholen in Limburg die bereid waren het spel te testen in de ontwikkelfase. De speltesten vonden in februari en maart van 2019 plaats in drie scholen in Genk, Bilzen en Alken. Na het testen van de conceptversie van het spel, stond 2019 vooral in het teken van het vormgeven van de definitieve versie.
- De bedoeling was om het spel in 2019-2020 ter beschikking te stellen aan alle basisscholen in Limburg, en eventueel ook aan te bieden aan spelotheken. Door de coronacrisis is de uiteindelijke lancering uitgesteld tot voorjaar 2021. Deze vond plaats in de bibliotheek van Genk, waar een klasje van de school Mater Dei het spel kwam spelen. Dit combineerden we met een persmoment.
- Het spel is gratis te verkrijgen voor leerkrachten bovenbouw lager onderwijs in Limburg, en is ook te ontlenen bij enkele bibliotheken en spelotheken. Leerkrachten kunnen, om het spel te verkrijgen, een aanvraag indienen via www.kermis-in-limburg.be/kermisspel. Hier is ook een lijst te vinden met alle uitleenpunten.
- Indien de budgetten het toelaten kan er eventueel ook een volwassen variant van het spel worden ontwikkeld. Daar kunnen de verhalen aan bod komen die minder geschikt zijn voor een jonge generatie. Daarnaast bekijken we ook de piste om het spel af te stemmen op woonzorgcentra, en een verkorte versie van het spel aan te bieden.
Bekijk hier de lancering van het kermisspel, waarbij een klas van lagere school Mater Dei te Genk het spel speelde.
- Budget: door de beperkte oplage (360 ex.), was het spel redelijk prijzig om te produceren. Dit zorgde ervoor dat we een doordachte keuze moesten maken in de selectie van het materiaal. Hierdoor hebben we geen poppetjes kunnen laten maken van Odette Pret en Baron Den Domper. Het uiteindelijke resultaat is evenzeer kwalitatief.
- Timing: de oorspronkelijke lancering van het spel stond gepland in 2019-2020. Dit stond on hold totdat de coronasituatie een lancering met een lokale school opnieuw toeliet. We maakten gebruik van deze verplaatste timing om een instructiefilmpje te produceren. Op 18 juni 2021 beslisten we om de lancering te doen, coronaproof, in de bibliotheek van Genk. De situatie in de scholen was nog kritiek, dus op die manier hadden we een goed alternatief.
In het algemeen zijn we tevreden over het spel. Tijdens de begeleiding stootten we echter op enkele obstakels:
- De kinderen maken kennis met de kermisgebruiken door het verzamelen van de kermiskaarten. We merkten dat hier de voorkennis zeer beperkt is. De nabespreking, of het voorstellen van de eigen kermis(sen) is een belangrijke stap in het leerproces. Doordat het spel vaak uitliep (de opgegeven timing van 1,5-2u komt niet overeen met de werkelijkheid) werd deze stap vaak overgeslagen. Daarom opteren we ervoor om het spel op te splitsen over verschillende lesdelen. We bekijken daarnaast ook hoe we verschillende versies van het spel kunnen aanbieden (principe basis + verdieping).
- We merken dat het spel redelijk ingewikkeld is om uit te leggen aan leerkrachten, wat ook de overdracht aan de kinderen bemoeilijkt. Een goede voorbereiding is daarom cruciaal. We geven onszelf ook op als contactpersoon voor het geval de leerkrachten nog vragen hebben of iets niet goed snappen. We bekijken ook hoe we enkele spelmomenten voor leerkrachten kunnen organiseren.
- Het is goed om op voorhand een inhoudelijk gesprek te hebben over de kermis, maar ook de praktische dingen (hoe bepaalde delen van het spel gespeeld worden) kunnen best op voorhand met de kinderen worden besproken. Op die manier leren ze hoe het kaartspel werkt, welke rollen er zijn en welke ze willen opnemen, en hoe de volksspelletjes gespeeld worden. Daarnaast kunnen de groepjes ook best al worden verdeeld.
- We hebben de handleiding in een filmpje gegoten voor leerkrachten zodat ze meteen aan de slag kunnen. Dit werd positief onthaald. We nemen de feedback van de testmomenten en de lancering mee en maken nog een 'Tips & Tricks' die we aan de leerkrachten bezorgen en mee op de website zetten.
- Omdat we met zoveel partners samenwerkten, was het niet altijd even gemakkelijk om op elkaar af te stemmen.
Tot slot kwamen we tijdens het project veel onverwachte obstakels tegen. Zo zijn ondertussen de bevoegdheden van de Provincie Limburg veranderd, waardoor deze partner inhoudelijk minder betrokken was dan oorspronkelijk. Ook werd partner Heemkunde Limburg onverwacht opgeheven. Tot slot was ook de invloed van het coronavirus niet te onderschatten.
- Als je met veel partners samenwerkt, is het moeilijk om met iedereen af te stemmen. Daarom is het nodig om binnen de grote groep een petit comité of werkgroep op te richten waar de beslissingen worden genomen.
- Een duidelijke timing en goede afspraken zijn eveneens vanzelfsprekend.
- Bij de uitwerking van een dergelijk educatief spel is het belangrijk om de doelgroep goed voor ogen te houden. Het spel veel testen is cruciaal.
• Erfgoedcel Mijn-Erfgoed: info@mijnerfgoed.be | 089 81 14 49 | www.erfgoedcelmijnerfgoed.be
• Erfgoed Haspengouw: info@erfgoedhaspengouw.be | 01170 18 30 | www.erfgoedhaspengouw.be
• Limburg Volkskundig Genootschap: info@volkskunde-limburg.be | www.volkskunde-limburg.be
