Vlaanderen - Op handen gedragen. Samenwerkingstraject over het erfgoed van processies - Histories, KADOC-KU Leuven en PARCUM
Vlaanderen kent een rijke processiecultuur: processies en ommegangen zijn geen relicten uit lang vervlogen tijden. Sinds een aantal decennia is er zelfs sprake van een revival. Heel wat verdwenen ommegangen en processies werden nieuw leven ingeblazen en ook de publieke belangstelling groeit. Sommige processies trekken tienduizenden bezoekers, terwijl andere er bewust voor kiezen kleinschalig te blijven.
Een processie balanceert tussen een sociale en een religieuze dimensie. Het is niet alleen een liturgisch ritueel of een devotionele praktijk, maar ook een publiek evenement in de openbare ruimte. Een processie vormt vaak een verbindende factor in een plaatselijke gemeenschap en draagt bij tot een gevoel van samenhorigheid en identiteit.
De zorg voor het met processies verbonden cultureel erfgoed is dan ook belangrijk. Veel processies kampen echter met uitdagingen, zoals de zoektocht naar vernieuwing en verbreding of de zorg voor het roerend erfgoed.
Sinds 2013 zetten Histories, KADOC-KU Leuven en PARCUM met het project Op handen gedragen in op het lokaal bewaarde erfgoed van processies. Het doel? De rijke processiecultuur in Vlaanderen borgen. Hoe? Via verschillende acties:
- We ondersteunen en adviseren processiecomités bij en over hun werking.
- We zetten in op kruisbestuiving en kennisoverdracht tussen processies onderling en versterken en faciliteren het processienetwerk in Vlaanderen. Heel wat processie-organisatoren kampen immers met dezelfde uitdagingen, zoals de zoektocht naar verjonging en vernieuwing. Door hen samen te brengen, zetten we in op duurzame erfgoedzorg van onderuit.
- Aangezien een goede terreinkennis essentieel is voor een efficiënte aanpak, bouwen we een repertorium van bestaande en verdwenen processies uit in de ODIS-databank. We hopen daarmee ook innovatief onderzoek naar de processiecultuur in Vlaanderen te stimuleren.
Zo willen we de processiecultuur in Vlaanderen alle kansen geven voor de toekomst.
Verschillende processiecomités in Vlaanderen, in samenwerking met lokale partners zoals bisdommen en erfgoedcellen.
Enkele concrete acties van Op handen gedragen:
1. Inspiratiebrochure
De inspiratiebrochure Op handen gedragen bevat tal van praktijkvoorbeelden. Van educatieve pakketten voor kinderen, over het inventariseren van processiekledij tot het ontsluiten van een archief: hier vinden ‘traditiedragers’ praktisch advies over hoe ze met hun erfgoed aan de slag kunnen.
2. Naar een inventaris van de Vlaamse processies
Het inventariseren van alle bestaande en verdwenen processies vormt een basisvoorwaarde voor een efficiënte en gerichte zorg voor processie-erfgoed. Via een brede online bevraging werden zoveel mogelijk processies in Vlaanderen in kaart gebracht. Bestaande gegevensreeksen werden aangevuld, geactualiseerd en verfijnd. Intussen zijn ongeveer 1.000 processies geregistreerd in ODIS, bijna 400 steekkaarten kunnen al online geraadpleegd worden.
3. Netwerkmomenten
Via netwerkdagen en inspiratiemomenten brengen we processie-organisatoren samen. Het inhoudelijke programma bestaat uit workshops waarbij zowel professionele erfgoedzorgers als vrijwilligers aan het woord komen. Dankzij de uitwisseling van praktijkvoorbeelden gaan de deelnemers naar huis met praktische tips die ze meteen kunnen toepassen. We hebben daarbij aandacht voor de verschillende soorten erfgoed: roerend, immaterieel en documentair.
- Een duurzaam netwerk is een krachtige hulp bij de individuele borging van de erfgoedgmeenschappen.
- Gebrek aan budget.
- De werklast is niet te onderschatten.
Zoek samenwerking met andere erfgoedorganisaties. Als individuele organisatie hadden we een dergelijk project nooit kunnen realiseren.
