Als stad van het paard nam Waregem het initiatief voor het project ‘Van paardenmiddel tot paardendokter’, een erfgoedproject rond paardengeneeskunde. Het project werd gerealiseerd door het stadsarchief, dat hiervoor een werkgroep met diverse externe partners samenstelde. Er werd in eerste instantie gefocust op de realisatie van de tentoonstelling ‘Van paardenmiddel tot paardendokter’, waarin de evolutie in de paardengeneeskunde en het ontstaan van het veterinair onderwijs belicht werden. De voorbereidende fase hiervoor bestond uit twee belangrijke onderdelen, met enerzijds een grondig literatuuronderzoek en anderzijds het opsporen van diverse soorten erfgoed m.b.t. paardengeneeskunde.

Pas na dit literatuuronderzoek en de registratie van interessante collecties, stukken en contactpersonen kon de verhaallijn van de tentoonstelling en diverse tentoonstellingsonderdelen definitief vastgelegd worden, met onder meer de selectie van de tentoonstellingsstukken, het vastleggen van de thema’s voor de filmmontage en het bepalen van de hoofdstukken voor de publicatie.

Een belangrijk onderdeel van de tentoonstelling was de realisatie van een compilatiefilm, waarin afgenomen interviews afgewisseld met archiefbeelden, gemonteerd werden tot tien themafilmpjes.

Het uitgebreide literatuuronderzoek werd gebruikt als basis voor de samenstelling van het boek ‘Van paardenmiddel tot paardendokter’, dat als duurzaam en blijvend eindproduct kan beschouwd worden.

 Stap 1: Erfgoed paardengeneeskunde: lokalisatie en sensibiliseren

In het voorjaar van 2010 werd een oproep gelanceerd met de vraag naar bruikbaar materiaal, interessante contactpersonen, ... Deze oproep werd kenbaar gemaakt via de gebruikelijke informatiekanalen van de stad, met name de website en de stedelijke informatiekrant. Verder werden flyers verstuurd naar alle bibliotheken, culturele centra, erfgoedinstellingen en archieven in Vlaanderen. Tenslotte werd de oproep ook verspreid via digitale mailing en opgenomen op de website of in nieuwsbrieven van diverse erfgoedinstellingen en organisaties i.v.m. paarden en paardensport, zoals Volkskunde Vlaanderen, Faro, provinciaal archief West-Vlaanderen, Forum Erfgoedverenigingen, het Centrum voor Agrarische Geschiedenis CAG, Cap, Hoefslag, Galop, Hippisch België, Paardenloket, Hippo tv, ...

De respons op deze oproep was groot en afkomstig van zowel stadsarchieven en andere archief- en erfgoedinstellingen als van privépersonen, waaronder verzamelaars, oud-veeartsen, ... Er werd melding gemaakt van archivalisch en iconografisch materiaal of doorverwezen naar interessante contactpersonen.

Alle reacties werden geregistreerd, waarbij voor de verschillende contactpersonen of –instellingen een contactfiche werd aangemaakt. De reacties op de oproep leerden alvast dat in Vlaanderen nog heel wat waardevol paardenerfgoed aanwezig is. Uiteraard werden de reacties getoetst op bruikbaarheid voor de tentoonstelling, hun relatie tot paardengeneeskunde werd met andere woorden nagegaan.

Via de oproep kwamen we in contact met belangrijke bruikleengevers en met interessante oud-dierenartsen voor de interviews. Daarnaast zullen een aantal contacten zeker nuttig blijken binnen volgende projectfases van de stad Waregem i.v.m. paardenerfgoed.

Naast het registeren van een aantal opmerkelijke privécollecties, werkte het project ook sensibiliserend omtrent paardenerfgoed. Zo werden tijdens en na de tentoonstelling stukken geschonken aan het stadsarchief of in bruikleen gegeven voor digitalisering.

 Stap 2: Tentoonstelling ‘Van paardenmiddel tot paardendokter’

Binnen het project lag de focus op de realisatie van de tentoonstelling ‘Van paardenmiddel tot paardendokter’. Deze tentoonstelling liep van 15 april tot 15 mei in zaal Bie’tje ter Doest, een voormalige brouwerij, die voor de gelegenheid gehuurd werd door de stad Waregem. Deze tentoonstellingslocatie ligt op anderhalve kilometer van het stadscentrum, aan de achterzijde van de Waregemse hippodroom.

 De tentoonstelling behandelde de ontwikkeling van de paardengeneeskunde, een onderwerp dat vanuit verschillende invalshoeken benaderd werd. Een eerste thema focuste op de familie Bouckaert, een Waregemse veeartsenfamilie die vanaf de 17^de eeuw betrokken was bij de behandeling, verzorging en genezing van paarden. Tot deze familie behoort onder meer prof. Jean Isidore Bouckaert, die een belangrijke spilfiguur was bij de ontwikkeling van de Gentse veeartsenijschool. Deze Waregemse familie is representatief voor hoe het veeartsenberoep zich in Vlaanderen ontwikkelde, waarmee het lokale aspect in een ruimere context werd geplaatst.

In een tweede thema werd aandacht besteed aan de zogenaamde paardenmiddelen. Allerlei volkse gebruiken, zoals het opgieten van elixir tegen koliek of het aanroepen van heiligen voor genezing, werden toegelicht. Naast originele voorwerpen, werden ook kunstwerken getoond van Geert Opsomer, die een selectie van zevenentwintig paardenmiddelen in beeld bracht.

Het ontstaan en de evolutie van het veterinair onderwijs vormde ook een tentoonstellingsthema. Hierbij werd het boek ‘Cours d’ Hippiatrique’ van Lafosse, een origineel werk uit 1772 getoond. Het boek bevat gekleurde gravures en wordt nog steeds beschouwd als mooiste boek over paardengeneeskunde.

Daarnaast werd ook de praktijk van de veearts als onderdeel behandeld. Er werd een veeartsenkabinet uit het interbellum nagebouwd. Hiervoor werd in hoofdzaak beroep gedaan op de collectie van een privéverzamelaar die nagenoeg het volledige instrumentarium en archief van zijn grootvader veearts bijgehouden heeft.

Bij het thema anatomie werden unieke stukken getoond uit de collecties van de faculteiten diergeneeskunde van Utrecht en Gent. De didactische modellen, zoals vaatafgietsels van een hoef, plastinaten van onder meer een volledig paardenhoofd en paardenfoetussen op formol konden rekenen op de interesse van elke bezoeker. Daarnaast was zeker ook de skeletassemblage van paard met ruiter een uniek stuk op de tentoonstelling.

Vaak voorkomende aandoeningen en ziekten kwamen aan bod in het thema paard als patiënt. Ook de medicijnen, instrumenten en oude behandelings- en genezingstechnieken werden hier belicht.

 Belangrijke blikvanger op de tentoonstelling was ongetwijfeld het grote multitouchscreen, waar de bezoeker op een interactieve manier kon bladeren en scrollen in heel wat extra beeldmateriaal en informatie. Deze moderne technologie werd door heel wat bezoekers gewaardeerd en beschouwd als meerwaarde voor de tentoonstelling.

 Stap 3: Film ‘Van paardenmiddel tot paardendokter’

Naar aanleiding van de tentoonstelling werden interviews afgenomen met oud-dierenartsen en oud-professoren. De interviews werden afgenomen aan de hand van een gestructureerde vragenlijst, waarbij vooraf al een selectie werd gemaakt naar thema in functie van relevantie voor de geïnterviewde. De geïnterviewden getuigen over de enorme evolutie die de diergeneeskunde kende in de naoorlogse periode, wat de registratie van deze mondelinge getuigenissen van onschatbare waarde maakt.

Bij het VRT-archief werden archiefbeelden uit de jaren ’50 en ’60 opgevraagd op trefwoord ‘veearts’ en ‘paard’. Oude amateurbeelden werden niet gevonden. De acht afgenomen interviews werden, afgewisseld met de VRT-beelden, gemonteerd tot tien korte themafilms. Volgende thema’s kwamen aan bod: ‘Waarom word je dierenarts?’, ‘De studentenjaren’, ‘De dierenartsenpraktijk’, ‘Paard als patiënt’, ‘Veeartsenijschool op Casinoplein’, ‘Professor Bouckaert’, ‘Eerste vrouwelijke dierenarts’,  ‘Een paard behandel je niet als een beest’ en ‘Dierenarts in Kongo’.

Deze filmpjes waren een belangrijk onderdeel van de tentoonstelling en konden door de bezoeker zelf geselecteerd worden op een klein touchscreen, waarna het gewenste filmpje afgespeeld werd op een groot scherm.

 Stap 4: Publicatie ‘Van paardenmiddel tot paardendokter’

Ter gelegenheid van de tentoonstelling stelde het stadsarchief ook het boek ‘Van paardenmiddel tot paardendokter’ samen. Deze uitgave werd gedrukt op liggend A5-formaat, telt 180 blz. en wordt verkocht aan 12 euro, wat net onder de kostprijs ligt.

In het boek worden dezelfde thema’s behandeld die ook op de tentoonstelling aan bod kwamen. Er wordt ingegaan op de geschiedenis van de paardengeneeskunde, met aandacht voor belangrijke auteurs, geschriften en evoluties vanaf de oudheid tot de 18^de eeuw. In verband met de geschiedenis van het veterinair onderwijs werd gefocust op de oprichting van de eerste scholen in het 18^de-eeuwse Frankrijk, waarna de scholen in Kuregem, Utrecht en Gent aan bod komen. Een tweede hoofdstuk behandelt de evolutie van het beroep van dierenarts, waarbij onder meer de Waregemse veeartsenfamilie Bouckaert en de Poperingse veearts toegelicht worden. Uiteraard zijn ook de zogenaamde paardenmiddelen een belangrijk onderdeel van het boek, net als de ziekten en behandelingen van het paard.

Met het boek werd geprobeerd de verwetenschappelijking van de diergeneeskunde op een bevattelijke manier voor te stellen. De vele tussentitels, de korte tekstfragmenten en de talrijke illustraties  maken deze publicatie vlot en aangenaam leesbaar.