Water & Land: de kracht van watererfgoed
Water is overal en is van onschatbare waarde, voor ons lichaam, voedsel en de planeet. De Week van het Water (22-31 maart) is daarom het geknipte moment om het waterrijke erfgoed in Vlaanderen in de kijker te plaatsen: hoe draagt het bij aan een meer ecologische samenleving?
De veel te droge zomers, te lage grondwaterstanden, overstromingen en wateroverlast van de afgelopen jaren maken het ons meer dan duidelijk: waterbeheer is een erg belangrijke uitdaging waar we vandaag beter veel aandacht aan besteden. Verschillende immaterieel-erfgoedpraktijken kunnen beleidsmakers en gemeenschappen inspireren om een antwoord te bieden op de uitdagingen van de klimaatverandering.
Water & Land
Het internationale project Water & Land. Immaterieel erfgoed en duurzame ontwikkeling gaat precies hierover. Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) en Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) onderzoeken hoe overgedragen kennis en kunde kunnen bijdragen aan een ecologische en klimaatrobuuste toekomst. Meer concreet onderzoeken ze welke rol traditionele graslandbevloeiing en watermolenlandschappen kunnen spelen in de omslag naar een meer duurzame samenleving.
De output tot nu toe? Twee brochures, vier podcastafleveringen en vijf korte filmpjes. Dergelijke concrete én aantrekkelijke output helpt om een abstract thema als ‘immaterieel erfgoed en duurzaamheid’ bevattelijk te maken.
Onderstaand filmpje laat zien hoe molenaar Erik van de Oyenbrugmolen in Grimbergen inzet op ecologie door het vernatten van de vallei en hoe hij tegelijkertijd groene stroom opwekt via het molenrad:
Wat kunt u als erfgoedwerker doen?
Erfgoedpraktijken en bij uitbreiding erfgoedprofessionals kunnen wel degelijk een verschil maken. Hoe? Door 1) sectoroverschrijdend te werken en 2) onderzoekers en beleid te wijzen op het potentieel van erfgoed richting een duurzamere toekomst. Elke organisatie kan dingen in gang zetten, ook al lijken die op het eerste gezicht klein. Onderschat de kracht van al die kleine zaken echter niet, een kleine rimpeling kan aan de basis liggen van een grote golf aan waterbewustzijn.
Wat kunt u als erfgoedwerker doen? Enkele aanbevelingen:
- Breng duurzame immaterieel-erfgoedpraktijken in kaart. Bekijk welke praktijken er in uw (werk)omgeving worden beoefend en hoe ze zouden kunnen bijdragen aan klimaatuitdagingen. Sluiten deze praktijken aan bij (lokale) klimaat- of milieudoelstellingen? Of beoefent u zelf misschien erfgoed dat kan bijdragen aan klimaatvraagstukken? Maak de praktijk zichtbaar, bijvoorbeeld door een registratie op immaterieelerfgoed.be of immaterieelerfgoed.nl.
- Documenteer en onderzoek praktijken verder vanuit historisch, ecologisch, biologisch, hydrologisch … standpunt. Hoe meer we te weten komen over deze praktijken, hoe beter. Ga in lokale archieven en literatuur op zoek naar de geschiedenis van een watermolen, of zet als bioloog, ecoloog, geograaf … eens een historische bril op.
- Open het gesprek met mogelijke partners. Samenwerken en coproductie zijn cruciaal, zo leerden we in het project Water & Land. Ga na wie er interessante partners kunnen zijn en bedenk wat de voordelen zijn van het inschakelen van erfgoed voor elk van die partners. Welke gezamenlijke belangen delen jullie?
- Maak beleidsmakers, natuurbeheerders, lokale gemeenschappen, jongeren warm voor dit klimaatrobuuste erfgoed. Erfgoed werkt verbindend, tussen mensen onderling en tussen mens, natuur, cultuur en landschap. Door mensen te enthousiast te maken voor (lokaal) immaterieel erfgoed, kan de borging van immaterieel-erfgoedpraktijken geholpen worden.
Immaterieel erfgoed inbedden in ontwikkeling, beheer, beleid en onderzoek vereist een nieuwe blik. Het daagt de conventionele denkpatronen en gevestigde waarden uit. Het themajaar ‘Waterbeheer’ legt bloot dat er nog heel wat noden zijn: aan goede voorbeelden, aan verder onderzoek, aan sensibilisering over immaterieel erfgoed van water en land, aan borging van dat immaterieel erfgoed, aan beleid, aan domeinoverschrijdend en participatief beheer …. Immaterieel erfgoed van water en land is landschapsvormend en bepalend geweest. Laat het dit ook in de toekomst (mogen) zijn.
Ook op het Groot Onderhoud van '23
In 2023 stond het Groot Onderhoud, het jaarlijkse netwerkevent voor de cultureel-erfgoedsector, helemaal in het teken van het veranderende klimaat. Dat veranderende klimaat heeft immers een grote impact op hoe we ons erfgoed bewaren en borgen voor de toekomst. Maar we hadden ook oog voor hoe erfgoed ons kan helpen om die vertaalslag te maken. Meer weten over hoe u het verschil kunt maken? Hier vindt u het verslag van de dag, en de presentaties die elk inzoomen op een ander aspect van dit complexe vraagstuk.
Dit jaar buigen we ons over de toekomst van erfgoed en erfgoedwerk. Hoe u aan duurzamer erfgoedbeheer en -zorg kunt doen, komt ook dit jaar aan bod. Inschrijven kan via de FARO-kalender.
Op Wereldwaterdag, 22 maart, ging voor de vierde keer de Week van het Water van start, een initiatief van de Vlaamse Milieumaatschappij.
Van 22 tot en met 31 maart plaatst de Week van het Water – samen met tal van partners en andere organisatoren – het waterrijke erfgoed in Vlaanderen in de kijker en streeft zo naar een nog groter waterbewustzijn in Vlaanderen. Voor meer info en alle activiteiten, bezoek de website Week van het Water.
Foto: vloeiweiden, een voorbeeld van traditionele graslandbevloeiing © Albert Jansen
