Expeditie Participatie: actief burgerschap en vrijwilligerswerk
Uit de reacties op onze ‘Expeditie Participatie’ blijkt dat vele erfgoedwerkers zich afvragen wat participatie nu precies inhoudt. Vaak verwijzen we in deze discussies naar de zogenaamde ‘participatieladders’. Vanuit FARO hebben we de voorbije jaren de meeste aandacht besteed aan het getrapte model van Nina Simon. Zij onderscheidt vier vormen van participatie: van contributie over collaboratie en cocreatie tot hosting.
Deze ladders zijn een handig instrument om als erfgoedorganisatie te kijken hoever je wil springen in je participatieve werking. Wel is het zo dat ze sterk organisatiegebonden zijn: ze vertrekken vooral van wat je als museum of archief kunt doen. Een belangrijk segment van de erfgoedsector blijft zo buiten beeld. Ik denk aan het omvangrijke verenigingsleven, maar ook aan burgerinitiatieven of gemeenschappen die rond immaterieel erfgoed werken. Zulke initiatieven zijn in wezen participatief omdat ze volledig draaien op de goesting en passie van groepen geëngageerde burgers. Dit maatschappelijk engagement noemen we ook wel actief burgerschap.
Zeker in de jaren 2000 was actief burgerschap een hot topic. Beleidsmakers en onderzoekers schreven aan dit actief burgerschap allerhande weldadige maatschappelijke effecten toe. Het zou een dam opwerpen tegen de verzuring en de sociale cohesie versterken, zo luidde het toen.
Terug naar Nina Simon
Het model van Nina Simon laat vrijwilligersinitiatieven niet helemaal onvermeld. Meer nog: het zet ze zelf bovenaan, bij de trap ‘hosting’. Dit betekent dat je als museum als gastheer optreedt of een platform biedt. Museumpeil wijdde in 2015 een nummer aan wat deze platformrol precies kan inhouden.
Uit discussies die we over Nina Simons model hebben gevoerd, bleek dat je als erfgoedprofessional nog veel meer kunt doen voor erfgoedverenigingen dan gastheer spelen. Kijk bijvoorbeeld wat erfgoedcellen of stedelijke erfgoedcoördinatoren doen. Zij verbinden, ondersteunen, stimuleren en versterken heel wat lokale verenigingen. Daarom vroegen we voor 'Expeditie Participatie' ook aan erfgoedcellen hoe zij naar participatie kijken:
Maar er bestaan ook mooie samenwerkingen tussen musea of archieven enerzijds en erfgoedverenigingen anderzijds. Enkele voorbeelden van zo'n samenwerking vindt u in de inspiratiebundel ‘Geweldig en Gewild’, een overzicht van liefst vijftig inspirerende vrijwilligerswerkingen in Vlaanderen en Brussel.
En opnieuw naar de modellen
Met onze Expeditie Participatie wil FARO de bestaande ‘ladders’ en andere modellen verfijnen en afstemmen op de cultureel-erfgoedsector in Vlaanderen en Brussel. De vraag blijft of we alle participatieve erfgoedwerkingen - dus zowel binnen musea, archieven als actief burgerschap - een plaats kunnen geven in één alomvattend model. Hoe dan ook: in Expeditie Participatie houden we de blik open. We focussen uiteraard op participatie binnen de instellingen, maar staan evengoed stil bij burgerinitiatieven en het verenigingsleven. Klinkt dit goed? Kom dan naar onze bijeenkomsten in Kessel-Lo of Genk. Samen verkennen we wat participatie kan betekenen voor uw erfgoedwerking.
Foto: De Heemkundige Kring Denderland (copyright: HK Denderland). Tussen deze vereniging en het stadsmuseum Aalst is er doorheen de jaren een intensieve samenwerking gegroeid. Lees er meer over in de bundel ‘Geweldig en Gewild’.
