FARO in Ierland: publieke consultatie voor Erfgoed 2030

Dublin. Foto: Robert Anasch via Unsplash

Deze week loop ik, met dank aan Erasmus+, stage op het Ierse ministerie van Cultuur, Erfgoed en de Gaeltacht (= de Ierse taal). Ik wil er ontdekken hoe Ierland inzet op de Conventie van Faro en welke rol is weggelegd voor participatie van erfgoedgemeenschappen. Ik kom op een goed moment, want de afdeling legt net de laatste hand aan een ambitieus nieuw actieplan voor Erfgoed 2030. En dat plan is tot stand gekomen op basis van een uitgebreide publieke consultatie.

Participatie is een recht

Het startpunt voor het actieplan was het nieuwe framework Culture 2025, gelanceerd in 2016 met als slogan: “Enrich, engage, participate”. Deze tekst legt sterk de nadruk op de waarde van cultuur voor mensen en gemeenschappen en op het recht van ieder om te participeren aan het culturele leven in Ierland. Deze kernwaarde wordt onder andere doorgetrokken in de oproep om meer samen te werken met gemeenschappen en vrijwilligers. Maar een echte definitie van participatie vond ik er niet in terug.

Hoe dan ook, dit framework gaf verschillende departementen cultuur de opdracht een actieplan uit te werken. Het ontwerpplan dat vandaag op mijn bureau belandde is daar dus een uitvloeier van.

Lokale gemeenschappen aan zet

De tekst die ik vandaag lees, is het resultaat van een langer proces. Dat startte in november 2018 met een Consultation document, opgesteld door een focusgroep van erfgoedwerkers en ambtenaren. Erfgoedwerk wordt hierin omschreven als een gedeelde verantwoordelijkheid van overheden, gemeenschappen en de economie. Lokale gemeenschappen krijgen een sleutelpositie: "Local communities have a vital role to play in managing their heritage and should be able to learn about, care for, enjoy and share those things that are special about their places and their history."

Erfgoed wordt hier nauw verbonden met de sense of place en het gevoel ergens thuis te horen. Opvallend is dat het woord participatie niet echt valt in deze tekst, ze noemen het eerder “public engagement”.

Consultatieronde: een vraag om nieuwe vaardigheden

Via een mediacampagne en een nauwe samenwerking met musea, bibliotheken en scholen werden gemeenschappen warm gemaakt om hun mening te delen. Dat gebeurde bijvoorbeeld door de organisatie van lokale workshops.

In de gepubliceerde samenvatting van die workshops lees ik dat lokale gemeenschappen de impact van de klimaatveranderingen zwaar inschatten en willen dat daar prioritair op wordt ingezet. Daarnaast geven ze aan dat ze meer van elkaar willen leren. Ze onderlijnen bovendien dat erfgoedwerkers meer dan ooit moeten inzetten op communicatie en dat ze hun soft skills in het begeleiden van erfgoedgemeenschappen moeten versterken. De deelnemers geven verder ook nog mee dat de overheid moet letten op het jargon dat wordt gebruikt in de communicatie naar het lokale niveau.

Ingezonden voorstellen: een bredere visie op erfgoed

Naast de workshops kon ieder die dat wenste een 'submission' indienen, en zo een visie op het erfgoedbeleid formuleren. Een goeie 2.133 mensen gingen daarop in, en bezorgden een tekst. Bijzonder is ook dat een aantal kinderen tekeningen inzonden waarin ze duidelijk maakten wat erfgoed volgens hen betekent. De overheid zette ook heel expliciet in op het betrekken van de Ierse diaspora in dit proces: ook zij werden heel expliciet uitgenodigd om mee te denken. Alle voorstellen zijn gebundeld in een helder document.

Opvallend is dat de consultationronde vooral een vraag opleverde naar een verbreding van de definitie van erfgoed. Een aantal voorstellen wees expliciet op de noodzaak om ook meerstemmig te zijn en het erfgoed van nieuwe gemeenschappen mee te nemen in de definitie. Migrantengemeenschappen moeten hun eigen erfgoed kunnen koesteren en delen en tegelijkertijd het erfgoed van Ierland leren kennen. Er is daarom vraag naar een betere ondersteuning van een open en interculturele dialoog.

Wat participatie betreft las ik een sterke oproep om niet te vertrekken vanuit een 'expert-led'-model, maar wel vanuit een 'expert-fed'-aanpak, waarbij de gemeenschap de leiding heeft, maar wel een beroep kan doen op experten (en middelen) vanuit de overheid. Een dynamisch en open plan is daarbij aangewezen, zodat gemeenschappen speelruimte krijgen. Het zou ook goed zijn als gemeenschappen de uitvoering van het nieuwe plan kunnen opvolgen en evalueren, bijvoorbeeld in een soort van Erfgoedraad.

The proof of the pudding?

Het document dat voor me ligt moet de kroon op het werk worden. Alle inspraak zou hierin verwerkt moeten zijn, zodat er een gedragen actieplan ontstaat, dat inspireert voor de toekomst. Ik lees het met de Faro-conventie in mijn achterhoofd en leg er de Vlaamse ervaring naast.

Waar ik vooral nieuwsgierig naar ben, is of die publieke consultatie echt iets heeft opgeleverd. Zijn de oorspronkelijke plannen sterk gewijzigd? Hebben de communities echt kunnen wegen op dit proces?

Helaas heb ik zwijgplicht (ik heb heel indrukwekkende formulieren moeten ondertekenen dat ik niets zou delen en voelde me daarbij een beetje James Bond). Zodoende kan ik dit bericht alleen maar eindigen met het raadselachtige wordt vervolgd ...

Deze week liep FARO-medewerker Jacqueline van Leeuwen, met dank aan Erasmus+, stage op het Ierse ministerie van Cultuur, Erfgoed en de Gaeltacht (= de Ierse taal). Ze ontdekte er hoe Ierland inzet op de Conventie van Faro en welke rol is weggelegd voor participatie van erfgoedgemeenschappen.

Lees hier meer over FARO in Ierland: