Leestip: Cahiers Politiestudies over kunstcriminaliteit
Eind 2023 verscheen in de reeks Cahiers Politiestudies (Gompel&Svacina) het nummer 69, gewijd aan criminaliteit tegen kunst of cultureel erfgoed. Het is een thema dat wat onderbelicht is en met deze publicatie wordt dit deels rechtgezet.
In dertien artikels gaan een rist auteurs-experten dieper in op diverse vormen van kunst- en erfgoedcriminaliteit en de aanpak ervan – of het gebrek eraan – door de wetgever, politiediensten en andere actoren. Nadruk ligt op de Belgische en Nederlandse situatie, maar aangezien de problematiek zich voordoet in een sterk geglobaliseerde markt is er ook aandacht voor enkele internationale casussen.
Zo wordt de (potentiële) rol van het gerecht bij kunstvervalsingen doorgelicht met voorbeelden uit de New Yorkse justitie. Daarnaast wordt gekeken hoe twaalf Latijns-Amerikaanse landen omgaan met kunstcriminaliteit. Ook de verschillende internationale conventies, resoluties en verordeningen ter bescherming en restitutie van cultuurgoederen komen aan bod. België ondertekende de Unesco-conventie van 1970 met betrekking tot de maatregelen die moeten genomen worden tegen de ongeoorloofde invoer, uitvoer en overdracht van eigendom van cultuurgoederen. Maar wat blijkt? Deze conventie heeft nog geen omzettingswet in nationaal recht. De Unidroit-conventie (1995) en de Conventie van Nicosia (2017) werden vooralsnog niet ondertekend.
Exit Cel Kunst en Antiek
Meerdere artikels handelen over of wijzen op de rol van publieke en private actoren in de bestrijding van kunstcriminaliteit en de wenselijkheid van een grotere en betere samenwerking. België blijkt in Europa een zwakke schakel te zijn. Dit is onder meer te wijten aan de geleidelijke teloorgang van de Cel Kunst en Antiek, ooit zeven man sterk en ondersteund door een douane-verbindingsofficier. In 2014 stopte deze Cel definitief. Sinds 2022 is er een voorzichtige herstart met het Art Research Team (ART), voorlopig met drie man.
Diefstal van cultuurgoederen en de aanpak ervan worden behandeld in artikels over de insider threat in de erfgoedwereld en het barrièremodel diefstal van kunst- en erfgoedobjecten. Het barrièremodel dient ter voorkoming van dergelijke diefstal. Het geheel wordt aangevuld met een opiniestuk over de verborgen slachtoffers van kunstdiefstal.
Zeer actueel is ook het onderdeel over roofkunst en restitutie. Complexe materie, gaande van koloniale en naziroofkunst tot erfgoed uit conflictgebieden en illegale opgravingen. Daarover gaat het in het artikel ‘Roofkunst en ontwikkelingen in het internationale recht'. Over door nazi’s geroofde kunst gaat het artikel 'De (Belgische) Monuments Men in actie'.
Het grote publiek leerde de problematiek vooral kennen door de film The Monuments Men uit 2014 met zijn sterrencast. Hier gaat het over hoe België de recuperatie en restitutie van het geroofde erfgoed aanpakte in de vroege naoorlogse jaren. In 1944 gaat aanvankelijk de Algemene Directie voor de bescherming van het Cultureel Patrimonium aan de slag, in 1945 gevolgd door de Commissie voor de Wedersamenstelling van het Cultureel Patrimonium en de Dienst voor de Bescherming van het Cultureel Patrimonium. Met deze laatste dienst weet voorzitter Van Puyvelde het Lam Gods en enkele Brugse stukken, waaronder een Michelangelo, eind 1945 te recupereren.
Vanaf datzelfde jaar 1945 deelt de Dienst Economische Recuperatie (DER) de lakens uit. Deze dienst recupereert naast cultuurgoederen een breed gamma aan economisch belangrijke goederen om het land weer op het goede spoor te krijgen. Echt vlot verloopt het echter allemaal niet en al helemaal niet voor de cultuurgoederen. En dat heeft zo zijn gevolgen tot op de dag van vandaag. Het betreft hier dus een minder gekend stukje Belgische geschiedenis. In verband met deze materie verdient Kunst voor das Reich van Geert Sels zeker ook aanbeveling: u kon een interview met Sels lezen in het decembernummer 2022 van faro | tijdschrift over cultureel erfgoed.
Wie interesse heeft in de brede problematiek van kunst- en erfgoedcriminaliteit en wie beroepsmatig of zelfs als amateur bezig is met het aankopen, verkopen, exposeren, bewaren, beschermen enz. van cultuurgoederen, heeft aan dit werk een vette en onontbeerlijke kluif.
Een pageturner, zeker omdat u al eens moet terugbladeren.
Foto: energepic.com via Pexels / Het Lam Gods, op het einde van WOII meegenomen naar nazi-Duitsland, opgeslagen in de zoutmijn van Altaussee maar gerecupereerd door de 'Belgische Monuments Men'. Luitenanten Daniel J. Kern 1908-1987 & Sieber, publiek domein via Wikimedia Commons.
