Discussie ICOM museumdefinitie vindt tweede adem
Voor de helderheid. De International Council of Museums (ICOM) verenigt museumprofessionals wereldwijd. De koepelorganisatie streeft naar de voortdurende professionalisering van het museumberoep. Gelijkaardige organisaties zijn er trouwens voor archieven, ICA, en voor (erfgoed-)bibliotheken, IFLA. De manier waarop musea vorm krijgen durft nogal eens te verschillen naargelang de inhoudelijke insteek, de verhouding tot het lokale beleid en de regio waarin ze worden opgericht. En dan zwijg ik nog over de digitale varianten, met een geheel eigen logica, die ook minder afhankelijk zijn van geografische grenzen.
Het ene museum is het andere niet
Hoewel de invulling van wat een museum is heel erg kan verschillen, werkt ICOM al jarenlang met één algemeen aanvaarde museumdefinitie en een bijhorende ‘ethische code’. Over beide documenten bestond er jarenlang consensus in de internationale museumwereld. In de praktijk is die definitie vooral voor beleidsmakers van belang. Zo vormen de functies die erin worden opgelijst doorgaans de basis van een nationaal overheidsbeleid. Illustratief is de centrale plek van de museumdefinitie in het Vlaamse Museumdecreet uit 1996. Dat decreet werd al snel geïntegreerd in een breder Cultureel-erfgoeddecreet. Maar ook daarin is het niet moeilijk om de museale functies te herkennen. In het huidige Cultureelerfgoeddecreet (2017) zijn de sporen nog steeds aanwezig, maar is er op het vlak van terminologie naar een beter evenwicht gezocht met o.a. immaterieel cultureel erfgoed.
De geschiedenis, de inzet van en de discussies over de ICOM-definitie tonen aan dat het zinvol is om definities en modellen te ontwikkelen en ze met een professionele of andere groep/gemeenschap te onderschrijven. Een gemeenschappelijk kader is nu eenmaal handig om mee te werken en schept duidelijkheid. Maar dat betekent niet dat zo’n kader in steen is gebeiteld en dus eeuwig houdbaar is. Definities en modellen worden onder meer bepaald door de tijdsgeest en de heersende attitudes. Als deze veranderen, is het ook nodig dat er aan het kader wordt gesleuteld.
Tijden veranderen, definities ook
En hierin ligt het grote verschil met de recente discussie. Het comité dat het voorbereidende voorstel uitwerkte, het Museum Definition Prospects and Potentials (MDPP) Standing Comittee, o.l.v. Jette Sandahl, wou in 2019 tabula rasa maken van de bestaande museumdefinitie. Daarbij zette het MDPP een participatief proces uit om inspraak van de museumprofessional te verzekeren. Maar toch: er kwam bakken kritiek op de methodologie die was gebruikt, die toch wat minder participatief én representatief bleek te zijn dan voorgesteld. Op de algemene vergadering van september 2019 in Kyoto waar het nieuwe voorstel zou gestemd worden, rees er bovendien veel (fundamentele) kritiek op de inhoud van het voorstel. Het was eerder ‘een visie’ dan een echte definitie, die bovendien te ‘westers’ was, en dus niet toepasbaar voor de museumgemeenschap wereldwijd. Voor meer informatie over de discussies in Kyoto, verwijs ik graag naar deze blogreeks uit 2019.
ICOM Define: nieuw comité
De anticlimax in Kyoto was groot. In de nasleep ervan leek het erop dat ICOM als internationale organisatie wat op een dwaal- of zijspoor was beland. Maar gelukkig kwam er in de loop van 2020 dan toch verandering. Er werd een nieuw comité samengesteld, ICOM Define. Opnieuw is het de bedoeling om tot een nieuwe museumdefinitie te komen, en wel tegen de conferentie van 2022 die in Praag zal plaatsvinden. De lancering van het nieuwe proces gebeurde op 10 december 2020.
Lauran Bonilla-Merchav, een voormalig MDPP-lid en nu lid van ICOM Define gaf onlangs een uitgebreide uiteenzetting over het traject om tot een definitie te komen. Dat deed ze in een webinar georganiseerd door het internationale comité IC Ethics. Daarin gaf ze aan dat het comité lessen heeft geleerd uit (de fouten van) het MDPP-traject. Zo worden er veel meer consultatierondes ingebouwd zodat het proces écht participatief zal zijn. Er wordt ook gestreefd naar transparantie en een open communicatie. ICOM-leden kunnen – nadat ze zijn ingelogd – op het ICOM-platform alle informatie terugvinden over ICOM Define. Ook is er informatie beschikbaar over ICOM MDPP waaronder de voorstellen van definities die het niet haalden in Kyoto, en die tot voor kort niet openbaar waren.
De eerstvolgende stappen?
Momenteel wordt van de nationale en internationale (thematische) comités van ICOM verwacht dat ze hun ‘achterban’ voor een eerste keer consulteren. De voorzitter van elk comité moet op basis van deze consultatieronde een formulier invullen en terug bezorgen aan ICOM Define.
Concreet bestaat de vraag uit het oplijsten van 20 sleutelwoorden of concepten (een kort zinnetje van max. 5 woorden) die zeker in de nieuwe museumdefinitie zouden thuishoren. Er is per sleutelwoord of concept ook ruimte voorzien (max. 150 tekens) om het sleutelwoord of concept verder toe te lichten. Deze input wordt verwacht tegen ten laatste 11 april bij ICOM Define. Het comité gaat vervolgens met deze data aan de slag. Dat zal enerzijds een kwantitatieve analyse zijn waarbij wordt geteld hoeveel keer bepaalde sleutelwoorden terugkomen. Anderzijds worden de data via een kwalitatieve analyse verwerkt en zal de invulling en betekenis van de input worden bestudeerd.
Het ICOM Define traject vindt alvast weerklank. Wie de socialemediakanalen van de internationale comités van ICOM volgt, merkt dat er talrijke surveys circuleren. Mogelijks bent u ook al persoonlijk gevraagd om aan een survey deel te nemen. Zeker doen: het is sowieso boeiend en nuttig om deel te nemen aan dit traject, wetende dat er een nieuwe museumdefinitie uit zal volgen.
Parallel aan de bevragingen van de internationale comités, bevragen ook de nationale comités hun leden en gemeenschappen. ICOM-België is verantwoordelijk voor het invullen en versturen van het formulier met sleutelwoorden en concepten voor ons land. Concreet betekent dit dat er momenteel in de verschillende landsdelen wordt onderzocht hoe zo'n bevraging zo concreet en efficiënt mogelijk kan worden aangepakt. U hoort hier snel meer over. Ook hier is de boodschap: vul de survey in wanneer die u bereikt, en draag bij!
Ethische code?
Tot slot, en voor de volledigheid. Ook de Ethische Code van ICOM wordt herzien. Ook hiervoor start ICOM een participatief traject, dat moet afgerond zijn tegen de algemene conferentie van Praag in 2022. Het is zinvol om die ethische code te actualiseren. Het proces loopt parallel met het museumdefinitie-proces: momenteel is nog niet echt helder hoe beide zich tot elkaar zullen verhouden.
FARO volgt de ontwikkelingen op de voet, zoals we de vorige jaren ook deden. Hou de blog dus zeker in de gaten. Voor meer informatie over ICOM Define, zie hier.
Meer lezen?
- O. Van Oost, Vlaamse delegatie op ICOM-congres in Kyoto, 25 september 2019.
- O. Van Oost, ICOM-museumdefinitie: wat nu?, 18 september 2019
- O. Van Oost, Beslissing over nieuwe ICOM-museumdefinitie: uitgesteld, 10 september 2019
- O. Van Oost, De nieuwe ICOM museumdefinitie: terug naar af op de Kyoto-conferentie?, 6 september 2019
- O. Van Oost, ICOM-conferentie in Kyoto: focus op duurzaamheid, 4 september 2019
- O. Van Oost, De ICOM museumdefinitie nu al onder vuur, 28 augustus 2019
- O. Van Oost, Kyoto 2019: ICOM herziet de museumdefinitie, 30 januari 2019
- O. Van Oost, De ICOM museumdefinitie op losse schroeven, 7 mei 2018
- O. Van Oost (ed.), De museumdefinitie van ICOM. Discussie over de houdbaarheid en de toekomst. Verslag van een workshop met Vlaamse museumprofessionals. Brussel: FARO, ICOM Belgium Flanders, ICOFOM, 2018 (download pdf)
Foto's:
- Twee tempelwachters, anoniem, ca. 1300 - ca. 1400. Publiek domein via Rijksstudio
- Museumbezoekers. Foto: Peggy und Marco Lachmann-Anke via Pixabay
- Boek. Foto: Michal Jarmoluk via Pixabay
