Het belang van erfgoedactivisme

Enkele maanden geleden had ik het ook al over de idee van het activistische museum, geïnspireerd door een lezing van Michael Ignatieff over de beknotting van de academische vrijheid aan de universiteit van Boedapest. Opvallend was dat Ignatieff zich luidop de vraag stelde of universiteiten zich niet veel meer moeten laten horen in het publieke, maatschappelijke debat. Een geluid dat we ook in de museumsector harder beginnen te horen.

‘Activisme’ klinkt natuurlijk vrij ‘heftig’, en het begrip heeft bijklanken die, zeker in een historische context, verre van onschuldig zijn. Maar het zou ook een gemiste kans zijn om het begrip meteen weg te serveren als onbruikbaar of ongepast. Dat tonen Robert Janes en Richard Sandell in Museum Activism, het jongste boek dat ze samenstelden, alvast overtuigend aan.

Museum Activism: het boek

Wanneer Janes en Sandell het hebben over ‘museumactivisme’, dan hebben ze het over ‘een museumpraktijk die vertrekt vanuit ethisch-verantwoorde waarden (ethically-informed values) en de bedoeling heeft om verandering op gang te brengen op politiek, sociaal en milieuvlak’. In een niet zo ver verleden zou een museum ‘de zorg voor collecties voor het nageslacht’ als voornaamste reden van bestaan hebben opgegeven. Volgens deze auteurs is de focus helemaal verlegd. Musea moeten nu de ‘grote vragen’ stellen. Wat is mijn relevantie? Hoe kan mijn museum een verschil maken op ethisch vlak?

Het waarden-gedreven maatschappelijke of ‘activistische’ museummodel komt stilaan in de plaats van het collectie-gedreven institutionele museummodel. Uitermate boeiend maar ook moeilijk. ‘Waarden’ dreigen snel gerecupereerd te worden door politieke of economische/commerciële belangen. Het mag duidelijk zijn dat de hoofdauteurs van dit boek zich hier expliciet tegen verzetten. Ze zijn zich er goed van bewust dat musea geen neutrale plaatsen zijn, maar in plaats van hier een probleem van te maken, wordt het het vertrekpunt.

Participatie = conflict = meerstemmigheid

Kenmerkend aan dit museum- en bij uitbreiding erfgoedmodel is dus dat het schuurt, dat er discussie zal zijn, en jazeker, ook conflict. We zouden zelfs kunnen stellen dat participatie – een van de zwaartepunten van het jongste Cultureelerfgoeddecreet – pas ‘écht’ is, als discussie en dus conflict mogelijk zijn. Het zal dan natuurlijk een uitdaging zijn voor de erfgoedorganisatie om het conflict niet te laten escaleren, het in ‘goede banen’ te leiden en toch tot een constructieve dialoog te komen. Hoe merkwaardig het op het eerste gezicht dus mag lijken, maar conflict en het streven naar gelijkwaardigheid en ‘meerstemmigheid’ liggen in elkaars verlengde.

Ga met ons in debat!

‘Erfgoedactivisme’ is geen hype. Het is een internationaal gedragen tendens, die we in Vlaanderen ook best verder bestuderen. Wat kunnen we leren van buitenlandse voorbeelden? In hoeverre is het mogelijk om conflict toe te laten in de erfgoedorganisatie, en om er vervolgens op een constructieve manier mee aan de slag te gaan? Kan dat binnen de huidige organisatorische kaders, of is het tijd om ook die structuren te herdenken en misschien zelfs te ontmantelen? Het zijn slechts enkele vragen die mij te binnen schieten.

Welke vragen stelt u zichzelf? Hoe zal u hiermee omgaan in uw organisatie? Hebt u misschien goede ideeën? Of zoekt u inspiratie? Kom op maandag 1 april naar onze denk- en discussiedag over ‘conflict en meerstemmigheid’. Geen tijd te verliezen: registreer u hier! Deze kick-off kadert in een traject van verschillende contactmomenten omtrent ‘conflict en meerstemmigheid’.