'Foute boeken?' in Museum Meermanno

Detail uit Harriet Beecher-Stowe, opnieuw verteld door Elise de Graaf, De negerhut van oom Tom. zonder jaar (ca. 1910), zonder plaats, zonder uitgever.

Afgelopen zaterdag opende in Museum Meermanno | Huis van het boek in Den Haag de tentoonstelling Foute boeken? Deze expo gaat over boeken die door een andere tijdgeest en voortschrijdend inzicht controversieel zijn geworden. Razend actueel, zeker in het licht van ‘Meerstemmigheid en conflict’.

Nederland staat van oudsher bekend als een vooruitstrevend, liberaal en tolerant land dat vrijheid van meningsuiting en van drukpers in de grondwet heeft vastgelegd. In de tentoonstelling Foute boeken? wordt de bezoeker via de thema’s politiek, religie en maatschappij bevraagd over de impact van boeken. Wanneer hij of zij de verschillende voorbeelden van boeken, schoolplaten, affiches en krantenartikelen in hun context ziet, wat maakt dat dan los?

George van Aalst, Het Kerstjoodje. illustraties door J.G. Kesler, Uitgeverij W. Kirchner, Amsterdam 1924.

Naar eigen zeggen wil het Huis van het boek met deze baanbrekende tentoonstelling onderzoeken hoe mensen nu denken over boeken die al lange tijd en soms nog steeds onze identiteit en onze ideeën vormen. Staan bezoekers voor de vrijheid van meningsuiting en drukpers of vinden ze dat die te ver gaat en begrensd moet worden?

Bezoekers wordt expliciet gevraagd hun mening te geven. Moeten we ingrijpen of valt dit alles onder de vrijheid van meningsuiting? Wie leest er nog zijn kinderen Oki en Doki bij de negers voor of Kuifje in Afrika? Hetzelfde geldt voor christelijke boeken waarin joodse kinderen worden bekeerd of ‘heidenen’ in Afrika door missie of zending. Ook is er aandacht voor de invloed van politieke propaganda tijdens de Tweede Wereldoorlog, veelal via kinderboeken. De discussie over deze ‘foute’ boeken, die vaak in enorme oplagen zijn verspreid, raakt aan verrassend actuele thema’s, zoals racisme, seksisme en antisemitisme.

Confrontaties, vragen en ingrijpen

De tentoonstelling toont boeken die representatief zijn voor een bepaalde ideologie of religie. Een citaat uit zo’n boek wordt geprojecteerd, met daaroverheen de vraag hoe wij hier nu tegenaan kijken. Ook is in iedere zaal een zithoekje gecreëerd waar bezoekers een speciale krant met actuele berichten kunnen lezen. Deze krantenberichten van het afgelopen jaar confronteren de bezoeker met de actualiteit van de discussie over de invloed en de kracht van boeken. In de laatste zaal is het woord aan het publiek: daar kan de bezoeker citaten, woorden en titels uit een boekje scheuren waarvan zij of hij vindt dat die ‘echt niet meer kunnen’.

Praktisch

De tentoonstelling Foute boeken? in Museum Meermanno | Huis van het boek loopt nog tot en met 1 maart 2020.

Op 26 november organiseert FARO het Groot Onderhoud over meerstemmigheid en conflict. Bent u al ingeschreven? Lees zeker ook het themadossier in faro | tijdschrift over cultureel erfgoed.

Foto's:

Detail uit Harriet Beecher-Stowe, opnieuw verteld door Elise de Graaf, De negerhut van oom Tom. zonder jaar (ca. 1910), zonder plaats, zonder uitgever. Uncle Tom’s Cabin uit 1852 is een van de bekendste boeken uit de Amerikaanse literatuur en een aanklacht tegen de slavernij. Een jaar na uitgave waren er al 300.000 exemplaren verkocht. Ook verscheen in 1853 al een Nederlandse vertaling. De titel De hut van oom Tom komt sinds 1856 in het Nederlands voor en werd afgewisseld met De negerhut van oom Tom. De versie met het woord negerhut in de titel werd in 1982 voor het laatst gebruikt. Het boek verschijnt nu onder de titel De hut van oom Tom.
George van Aalst, Het Kerstjoodje. illustraties door J.G. Kesler, Uitgeverij W. Kirchner, Amsterdam 1924. Het Kerstjoodje is een van de vele christelijke bekeringsverhalen over Joden die opvallen vanwege de ontstellende intolerantie die eruit spreekt. Zelfs na de Jodenvervolging van de Tweede Wereldoorlog verschenen er nog tot in 2015 vijftien nieuwe titels in dit genre.