1517 is een van die ‘ijzeren data’ op elke westerse tijdslijn. (Bijna) iedereen weet immers dat dat jaartal het begin van de Reformatie markeert. Die verjaardag wordt dit jaar wereldwijd uitgebreid gevierd en herdacht. Ook in Antwerpen.

Het was de Duitse monnik Maarten Luther die op 31 oktober 1517 95 provocerende theologische stellingen publiceerde. Het gevolg was een scheuring in de kerk en jarenlange oorlogen in heel Europa. Antwerpen speelde als drukkerscentrum in deze vroege reformatie een sleutelrol. Over dat nagenoeg onbekende verhaal loopt vanaf 4 augustus de tentoonstelling ‘Lutherse lente in Antwerpen. Tolerantie en repressie in de zestiende eeuw’, in de Sint-Andrieskerk.

Ook in Antwerpen sloten een aantal intellectuelen zich al gauw aan bij de nieuwe beweging. In het augustijnenklooster, op de plek waar nu de Sint-Andrieskerk staat, woonden monniken die bevriend waren met Luther. Zij vertaalden zijn werken naar het Nederlands en andere talen. De Antwerpse drukkers verspreidden deze teksten over heel Europa. De overheid reageerde verdeeld. Terwijl Keizer Karel een harde repressie voerde, probeerde het Antwerpse stadsbestuur zijn inwoners in bescherming te nemen. In het superdiverse Antwerpen, op dat moment de meest welvarende handelsstad van Europa, wilde men vooral de commerciële belangen veiligstellen. Er heerste een pragmatische tolerantie.

Op de gratis tentoonstelling komen voor- en tegenstanders uit die tijd aan het woord. De eerste volgelingen van Luther stonden voor een aartsmoeilijke keuze. Als ze hun geweten volgden, riskeerden ze alles kwijt te geraken: job, vrienden en bezit. Sommige hervormingsgezinden werden zelfs in het openbaar tot herroeping gedwongen. Twee monniken uit Antwerpen weigerden en werden op de brandstapel gezet. Maarten Luther schreef een lied om hen te gedenken. Speciaal voor de tentoonstelling werd van dit lied een nieuwe opname gemaakt, in de originele Duitse versie en in een Nederlandse vertaling.