Deze week in De Standaard: het is betreurenswaardig dat de heruitgave van het omstreden album ‘Kuifje in Congo’ geen kritische introductie bevat.

Hoera, Kuifje is vorige week donderdag 90 jaar geworden! Een van de orgelpunten van die verjaardag is de heruitgave van de (voor de gelegenheid ingekleurde en gerestaureerde) allereerste versie van Kuifje in Congo. En dat is opmerkelijk, want aan het tweede Kuifjesverhaal uit 1930-1931 hangt al jaren een kwalijk racistisch geurtje. En alsof er geen vuiltje aan de lucht is, is het verhaal nu opnieuw beschikbaar. Met een voorwoord, zeker. Dat gaat in op de inkleuring, de keuze van het papier en de restauratie van de tekeningen. Moulinsart, het bedrijf dat de rechten van Kuifje beheert, geeft verder geen enkele duiding in het album. Betreurenswaardig, want daarmee geeft het bedrijf niet alleen blijk van een zekere arrogantie, maar ook van een beperkt maatschappelijk inzicht.

Rechtszaak

Zo was er de fel gemediatiseerde rechtszaak van de Congolese rechtenstudent Mbutu Mondondo Bienvenu, die stelde dat het album ‘racistisch’ was én ‘een belediging voor alle Congolezen’. Hij kreeg in 2012, na vijf jaar procederen, twee keer ongelijk in de rechtbank. Intussen verhuisde het album wel in Britse en Amerikaanse boekhandels van de kinder- naar de volwassenenafdeling, en ontstond er in Zweden commotie over een jeugdbibliotheek die het album (even) uit de rekken haalde.

Om maar te zeggen: wie het heeft over Kuifje in Congo of Kuifje in Afrika – zoals de titel later luidde – begeeft zich op gevoelig terrein. Het is niet moeilijk om te begrijpen waarom: de Afrikanen die erin figureren, worden op een aandoenlijk-paternalistische wijze voorgesteld als (grote, ‘te beschaven’) kinderen die een brabbeltaaltje spreken, en doen wat de koloniale propaganda uit die tijd stelde dat Congolezen zoal deden: wild zijn, oorlog voeren, afgodsbeelden vereren en zich op een bepaalde, onderdanige manier verhouden tot de Belgen.

Kuifje in Congo/Afrika is uiteraard een strip. Maar ook een historisch document. En zoals elke student geschiedenis wordt aangeleerd, vraagt elke historische bron een weloverwogen kritische houding en lezing. Een eerste vraag als ‘waarin werd het gepubliceerd?’ ligt dan voor de hand. De bijlage van de Brusselse katholieke krant Le Vingtième Siècle was de verantwoordelijkheid van de geestelijke Norbert Wallez, die dweepte met het fascistische gedachtegoed en zich naderhand ook aansloot bij Rex.

Waarom stuurden Wallez en Hergé Kuifje na zijn wedervaren in de Sovjet-Unie uitgerekend naar Belgisch Congo? Het verhaal laat zich lezen als een spiegel van de toenmalige Belgische koloniale propaganda, bovendien versterkt door de katholieke zendingsbril. De onderliggende boodschap? De ‘wilde’ (en bovendien heidense) Congolezen moesten de Belgen dankbaar zijn voor zoveel onbaatzuchtige ontwikkelingshulp en inzet. Er zijn voorbeelden genoeg van andere historische betekenisvolle werken die ook vandaag nog worden heruitgegeven, voorzien van een kritische introductie of nabeschouwing. Dat zou toch een kleine moeite geweest zijn voor Moulinsart?

Hoe propaganda werkt

Het standpunt van Mbutu Mondondo Bienvenu – en velen met hem, Congolezen én Belgen – is te begrijpen. Zeker in de context van een belangwekkend onderzoek als ‘Burgers met Afrikaanse roots: een portret van Congolese, Rwandese en Burundese Belgen’, dat een interuniversitair team twee jaar geleden in opdracht van de Koning Boudewijnstichting voerde. Wie dat leest, begrijpt meteen waarom Kuifje in Congo/Afrika zo slecht valt. De negatieve stereotypering van Congolezen (en bij uitbreiding Afrikanen) door de koloniale propaganda blijkt diep ingesleten – lees er het recente boek Notre Congo. Onze Kongo. La propagande coloniale belge dévoilée maar op na. De effecten ervan zijn tot vandaag merkbaar.

In sociale, politieke en communicatiewetenschappen wijst men op de procedés die propaganda effectief maken. Herhaal een boodschap vaak genoeg en varieer ze. In het licht daarvan is Kuifje in Congo dus allerminst onschuldig vertier. Wie (de discussies) over de Canvas-reeks Kinderen van de Kolonie en de heropening van het AfricaMuseum in Tervuren gevolgd heeft, weet dat de omgang met het koloniale verleden de voorbije jaren sterk geëvolueerd is, mee onder druk van de Afrikaanse gemeenschappen. Het gaat daarbij al lang niet meer over louter een stripalbum of het gebruik van een bepaalde woordenschat. Maar wel over de bewustwording van de machtspositie, de vaak onbewuste procedés en de vanzelfsprekendheid van de privileges van blanke Europeanen. En Kuifje in Congo? Dat toont aan dat er nog een lange weg is af te leggen.

U vindt het opiniestuk terug in de krant en op de website van De Standaard. Bovendien publiceerde Le Soir vanochtend ook een erg kritisch stuk over de heruitgave van het album.

Illustratie: Hergé, Tintin au Congo (c) Moulinsart