‘Iets doen’ met collecties kan vaak op een heel creatieve manier. Zo laat het Huelgas Ensemble het publiek kennismaken met muziekdrukken van Christoffel Plantin, uit de collectie van het Museum Plantin-Moretus.

Op zondag 5 november brengt het Huelgas Ensemble in AMUZ een combinatie van misdelen en Franse chansons, de nieuwste muziek die Plantin in zijn muziekdrukken opnam en in de wereld wilde verspreiden.

Dubbeldruk

Voor de Officina Plantiniana, het bedrijf van Plantin en niet bepaald gespecialiseerd in muziekdruk, waren de uitgaven van Plantin van belang voor de Europese polyfonie van de 16e eeuw. Omwille van hun alom gerenommeerde kwaliteit klopten musici en componisten graag aan bij Plantin en zijn opvolgers.

Dat Christoffel Plantin (ca. 1520-1589) muziek drukte, berustte eerder op toeval. Hij was Spaans hofdrukker toen bij hem een koorboek of antifonarium werd besteld. Alles was klaar voor druk: het lettermateriaal, de muzieknoten en het papier. Ook de financiering was rond, in principe althans. Want de subsidie die Filips II (1527-1598) het koorboek zou toekennen, is echter nooit te gelde gemaakt. Noodgedwongen zoekend naar een alternatief – papier was immers een kostbaar goed, zeker de extra grote vellen die werden gebruikt voor koorboeken – kwam Plantin uit bij Georges de la Hèle (1547-1586). In 1578 verscheen dan toch de eerste muziekdruk van de drukkerij Plantin-Moretus: Octo Missae quinque, sex et septem vocum. Van de acht missen in deze bundel zijn er vier vijfstemmig, twee voor zes en twee voor zeven stemmen. Vier motetten zijn van Orlandus Lassus, die zijn eerste werken in Antwerpen publiceerde.

Typisch voor het 16de-eeuwse drukprocedé is de dubbeldruk waarbij het papier twee keer onder de pers verdwijnt. Een eerste keer voor de notenbalk en de tekst, een tweede keer om de muzieknoten (correct) te plaatsen. Het spreekt voor zich dat dit laatste niet zo evident was. Iedere noot, muzieksleutel en rust voorzien van een stukje notenbalk en in een aparte matrijs (een koperen drukplaatje) gieten, vereiste een andere methode. Alle afzonderlijke stukjes werden vervolgens aan elkaar gezet om een volledige pagina te bekomen. Het vergde behendigheid om alle notenbalken perfect te laten aansluiten.

Collectie muziekdrukken

De grote koorboeken die Plantin-Moretus ooit drukte, zijn nu een unicum. Het werk van de la Hèle is een pronkstuk, maar tevens ook een van de weinige eigen muziekdrukken in bezit van het Museum Plantin-Moretus. De schaarste is problematisch en haar oorzaak vooralsnog onbekend. Men vermoedt dat veel 16e- en 17e-eeuwse koorboeken in de loop der jaren werden weggegooid wegens slijtage en werden vervangen door nieuwere exemplaren. Grote koorboeken waren, net als kleine gebedenboeken, echte gebruiksvoorwerpen.

Ondanks de afwezigheid van Plantindrukken is het Museum Plantin-Moretus in het bezit van een aanzienlijke collectie muziekdrukken. Enerzijds is er de collectie die werd verzameld door de familie Plantin-Moretus zelf (ze stonden bekend als muziekliefhebbers). Anderzijds deed Max Rooses, de eerste museumconservator, zijn best om zoveel mogelijk Antwerpse drukken te verzamelen toen ze nog betaalbaar waren.

Tekst: Julie Hendrickx. Met dank aan Dirk Imhof, conservator Boek en Archief Museum Plantin-Moretus
Foto: Huelgas Ensemble (c) Koen Broos

De muziekdrukken van het Museum Plantin-Moretus zijn op aanvraag te bezichtigen in de leeszaal. Boeken en archiefstukken kan u online aanvragen via http://bit.ly/2t4H4Er.

Huelgas Ensemble: De muziekdrukken van Plantijn
Zondag 05.11.17, 15.00 uur
AMUZ

Onderstaand filmpje laat u alvast even genieten van het Huelgas Ensemble: