Verkenning van internationale tendensen, van belang voor de cultureel-erfgoedwerking

Man kijkt door verrekijker. Foto: Alexandr Ivanov via Pixabay

Titel

Verkenning van de internationale tendensen die van belang zijn voor de cultureel-erfgoedwerking

Centrale onderzoeksvraag/vragen

In het kader van de voorbereidingen voor de Strategische Visienota Cultureel erfgoed (2021) vroeg het departement CJM aan FARO om de voornaamste internationale tendensen die van belang zijn voor cultureel-erfgoedwerkingen in Vlaanderen te detecteren en te verkennen.

Op basis van de expertise in huis en bijkomende deskresearch bakenden we zes tendensen af die we verder verkenden:

Tendens 1 | Naar een ethisch verantwoorde erfgoedpraktijk
Tendens 2 | Erfgoededucatie: individueel én sociaal leren door participatie
Tendens 3 | Welzijnsgericht erfgoedwerk
Tendens 4 | Erfgoed, buurtidentiteit en sense of belonging
Tendens 5 | Hedendaags verzamelbeleid en de relatie met privéverzamelaars
Tendens 6 | Naar (meer) risicomanagement voor collecties

Voor elke tendens stonden volgende onderzoeksvragen voorop:

Wat houdt deze tendens in?
Waarom is ze relevant om op te volgen voor de cultureel-erfgoedwerking in Vlaanderen?
Wat zijn mogelijke beleidspistes die de Vlaamse overheid kan bewandelen om de Vlaamse collectiebeherende erfgoedorganisaties te ondersteunen in hun omgang met deze tendens?

Belangrijkste bevindingen

De antwoorden op de eerste twee vragen variëren natuurlijk van tendens tot tendens. We bespreken ze hier dan ook niet apart.

Wat betreft de mogelijke beleidspistes konden we over de tendensen heen wel een aantal algemene conclusies trekken:

Allereerst is er de vraag naar de Vlaamse overheid om het discours inzake (vernieuwend) erfgoedwerk mee aan te sturen en verder te ontwikkelen. Dat kan enerzijds door de nieuwe tendensen inzake erfgoedwerk te vermelden en onder de aandacht te brengen in beleidsteksten en andere documenten of op publieke fora. Anderzijds kan de overheid – die zelf over nogal wat handelingsruimte beschikt inzake hedendaags, ethisch geïnformeerd erfgoedwerk – ook het goede voorbeeld geven.
Daarnaast kan de overheid het Vlaamse erfgoedveld in deze of gene richting duwen door het principe van de stok en/of de wortel, waarbij de stok staat voor een eerder disciplinerende en dwingende overheid en de wortel voor een aanmoedigende, stimulerende en belonende overheid. Alhoewel in de beleidsvoering in de voorbije decennia een stimulerend beleid doorgaans werd verkozen boven een dwingend en regelgevend beleid, is regulering soms nodig om daadwerkelijke verandering te kunnen realiseren. Onder de auteurs leefde alvast de overtuiging dat wat betreft de meer mensgerichte vormen van erfgoedwerk die in deze trendanalyse aan bod komen (welzijnsgericht erfgoedwerk, ethisch gebaseerd goed erfgoedwerk, sociaal leren en buurtgericht erfgoedwerk) de overheid vooral kiest voor het wortel-principe. Terwijl, naar analogie met het objectgerichte erfgoedwerk, misschien ook vaker het stok-principe zou kunnen gehanteerd worden.
De overheid wordt ook als een belangrijke speler gezien inzake het opzetten, ondersteunen of laten uitvoeren van onderzoek en experiment dat toelaat om de gesignaleerde trends verder te onderzoeken, te exploreren en/of te monitoren op hun effectiviteit en impact.
Een laatste gemeenschappelijke lijn die doorheen de beleidsaanbevelingen te trekken valt is de roep om samenwerking over sectoren heen. Hedendaags erfgoedwerk staat midden in de samenleving en is op zoveel manieren met andere sectoren verbonden dat het een gemiste kans zou zijn om cross-sectorale samenwerkingen over het hoofd te zien.

Waarom is dit onderzoek relevant voor uw erfgoedorganisatie?

Het onderzoek detecteert en verkent een aantal belangrijke tendensen die vandaag aan de orde zijn in het internationale erfgoedveld. Daarnaast reflecteren de auteurs over de wijze waarop de Vlaamse overheid de Vlaamse erfgoedorganisaties kan ondersteunen in hun omgang met deze tendensen.