De werkgroep Onderzoek van FARO draait op volle toeren. In dit blogbericht geven we u een overzicht van onze activiteiten en de plannen die op stapel staan. Leest u mee?

FARO investeert in onderzoek

FARO investeert steeds sterker in onderzoek. Als steunpunt vinden we het belangrijk om hierop in te zetten: het opbouwen van kennis en expertise is immers essentieel om de sector te ondersteunen en te helpen ontwikkelen.

In het najaar van 2020 lanceerden we de Erfgoedwijzer, het kennisplatform waarop we o.a. de resultaten van onderzoek stelselmatig publiceren. Hiernaast krijgt FARO ook opdrachten van het departement CJM ter ondersteuning en ontwikkeling van het cultureel-erfgoedbeleid in Vlaanderen.

Om de uiteenlopende onderzoeksopdrachten zo goed mogelijk uit te voeren en op te volgen, bleek het geen luxe om een bijkomende medewerker onderzoek aan te werven. Saidja Steenhuyzen is sinds februari bij FARO aan de slag, en heeft haar plek in de werkgroep onderzoek helemaal gevonden.

Betrokkenheid van de sector

Heel vaak wordt u – als professional of als organisatie – betrokken bij een van onze onderzoeken. Ongetwijfeld vulde u de voorbije maanden een survey in, werd u bevraagd in een focusgroep of in een individueel gesprek, of vroegen we om uw inzichten te delen op een andere manier. We zijn u daar zeer dankbaar voor. Die betrokkenheid is voor ons zeer belangrijk: doorgaans belangen de onderzoeksopdrachten ook u aan, en dan spreekt het voor zich dat uw stem wordt gehoord.  

Vandaar dat het ons nuttig lijkt om u regelmatig een overzicht te geven van lopende (en afgelopen) projecten/trajecten. In deze blog staan we alvast stil bij:

• de onderzoeken i.f.v. de Strategische Visienota Cultureel Erfgoed;
• de FARO-nodenbevraging;
• het Cultuur na Corona-traject;
• het Afsprakenkader Onderzoek;
• de grondige evaluatie van Erfgoeddag na twintig edities.

Onderzoek i.f.v. de Strategische Visienota Cultureel Erfgoed

Op 1 april 2021 stelde Jan Jambon, minister-president van de Vlaamse Regering en Vlaams minister van Cultuur, zijn Strategische Visienota Cultureel Erfgoed voor. FARO leverde hiervoor een onderzoeksbijdrage op vraag van het departement CJM. De inzichten uit deze verkennende studies nemen we mee in onze eigen werking (o.a. bij het opstellen van een eigen diversiteitsplan), in artikels in ons tijdschrift (zie ons recente juninummer voor het artikel ‘De kracht van de buurt’), op de Erfgoedwijzer en in een trendboekje dat FARO begin volgend jaar publiceert met het oog op de komende beleidsplanningstrajecten.

De FARO-nodenanalyse

Ook FARO bereidt zich voor op een nieuw beleidsplan. Zo maakten we werk van een nodenanalyse, om zo goed mogelijk te kunnen inspelen op de noden van het gesubsidieerde en/of erkende Vlaamse erfgoedveld omtrent ondersteuning en begeleiding. We vatten deze nodenbevraging overigens voldoende breed op zodat we ook noden in beeld kunnen krijgen die door andere dienstverleners zouden kunnen gelenigd worden.

We besloten om de nodenbevraging gefaseerd aan te pakken. In een eerste fase peilden we bij de erkende en/of gesubsidieerde Vlaamse erfgoedorganisaties naar hun noden. In een tweede fase zoomden we in op de individuele professionele erfgoedwerkers. We stelden hiervoor twee verschillende enquêtes op.

• De eerste fase van de nodenbevraging, gericht op organisaties, liep in het najaar van 2020 tot begin 2021. 133 erkende en/of gesubsidieerde erfgoedorganisaties kregen de vraag tot medewerking. 79 onder hen (i.e. 60%) vulde de vragenlijst gedeeltelijk of volledig in.
• De tweede fase van de nodenbevraging, gericht op individuele professionele erfgoedwerkers, liep dit voorjaar. 257 respondenten vulden de vragenlijst in.

Momenteel zijn we volop bezig met het verwerken van de resultaten uit beide bevragingen. Deze zomer schrijven we het onderzoeksrapport en na de zomervakantie communiceren we hierover, onder andere met een artikel in faro | tijdschrift over cultureel erfgoed. Uiteraard nemen we de inzichten mee in ons eigen beleidsplanningstraject en in onze dienstverlening.

Cultuur na Corona

De dienstverlening van FARO stond het voorbije anderhalf jaar in grote mate in het teken van de COVID-19-pandemie. Net zoals veel andere maatschappelijke sectoren werd ook het erfgoedveld hierdoor sterk getroffen. Vanuit FARO hebben we vanaf het begin van de pandemie het veld ondersteund waar mogelijk. Momenteel lijkt de pandemie geleidelijk in kracht af te nemen en normaliseert het leven zich gestaag. Hopelijk blijft het de goede kant uitgaan.

In het kader van het relanceplan Cultuur van minister Jambon, hebben de sectorale steunpunten (Kunstenpunt, Socius, FARO) i.s.m. Cultuurloket de opdracht gekregen om mee te werken aan het project Cultuur na Corona. FARO is verantwoordelijk voor het Traject Erfgoed. Dit is een kortlopende opdracht, die in mei begon en eind juli moet worden afgerond. Bedoeling van dit traject is om enerzijds na te gaan wat de impact is van de pandemie op het Vlaamse cultuurveld en om een beredeneerde inventaris van vernieuwende praktijken op te maken waarvan de ontwikkeling door de coronacrisis versneld werd.

Bij FARO kozen we opnieuw voor een gefaseerde aanpak:

• In de eerste, verkennende fase proberen we een goede inschatting te maken van wat de pandemie nu effectief betekende voor erfgoedwerkers en -organisaties. Hiervoor doen we beroep op de vele covidrapporten die de voorbije maanden verschenen en op het afzonderlijke covidluik dat we opnamen in onze nodenbevraging. Uit de analyse van deze resultaten leren we al heel wat.
• In de tweede, verdiepende fase, die momenteel loopt, gaan we via interviews en focusgroepgesprekken na wat de beloftevolle veranderingen en praktijken in het Vlaamse erfgoedveld nu precies inhouden en hoe duurzaam deze zijn. Tegelijkertijd gebruiken we deze gesprekken ook om kwetsbaarheden op te sporen en onder de aandacht te brengen. FARO wordt bijgestaan door een tijdelijke medewerker, Leonard Adriaen.

Alle conclusies en goede praktijken worden gebundeld door Cultuurloket. In het najaar zal hier wellicht breder over gecommuniceerd worden.

Afsprakenkader Onderzoek

Begin dit jaar werd een gecoördineerd Afsprakenkader Onderzoek tussen FARO en de Vlaamse Overheid opgesteld en ondertekend. Dit afsprakenkader loopt van maart 2021 tot 31 december 2023. Een dergelijk afsprakenkader werd voor elk sectoraal steunpunt (+ OP/TIL) opgesteld en bevat ruwweg drie belangrijke 'inhoudelijke' onderdelen:

1. Afspraken over de opmaak van een gezamenlijke onderzoeksagenda beleidsrelevant cultuuronderzoek en een jaarlijkse onderzoekskalender.
2. Afspraken over het verzamelen, beheren, verwerken en ontsluiten van beleidsrelevante data en kencijfers over de verschillende deelsectoren.
3. Afspraken over de opmaak van landschapstekeningen of een strategische visienota.

Het traject rond de strategische visienota cultureel erfgoed (punt drie) is afgelopen. De gezamenlijke onderzoeksagenda (punt één) wordt voorbereid, en de eerste gesprekken over het verzamelen van beleidsrelevante data over het cultureel-erfgoedveld zijn opgestart.

Grondige evaluatie Erfgoeddag na twintig edities

Dit jaar vierden we de twintigste editie van Erfgoeddag. Doorheen de jaren is het een van de vaste afspraakmomenten voor cultureel-erfgoedliefhebbers in Vlaanderen en Brussel geworden. Ook voor heel wat erfgoedverenigingen en -organisaties is Erfgoeddag een vaste waarde op hun activiteitenkalender.

We evalueren Erfgoeddag jaarlijks na iedere editie. Maar na twintig edities is het aangewezen om een grondige externe evaluatie te laten uitvoeren. Sluit het evenement nog aan bij zijn oorspronkelijke doelstellingen? Komt het nog tegemoet aan de noden en verwachtingen van de deelnemende organisaties? Is het gehanteerde format nog fris genoeg of is het tijd voor een koerswijziging? Samen met een extern onderzoeksbureau zullen we eind augustus starten met de evaluatie bij de deelnemende organisaties (erfgoedcellen, musea, archieven, erfgoedbibliotheken, immaterieel-erfgoedorganisaties en erfgoedverenigingen) en de lokale en regionale coördinatoren. Eind dit jaar loopt de evaluatie af en worden de toekomstplannen voor Erfgoeddag verder uitgewerkt.    

En verder … 

We vermeldden hierboven enkele grote onderzoeken en onderzoeksprojecten, maar dat is niet alles! Zo hielpen we collega Anne-Cathérine Olbrechts dit voorjaar ook met de opmaak van haar vragenlijst rond ‘ontzamelen’. Ook deze enquête werd door heel wat erfgoedorganisaties ingevuld. De resultaten van deze bevraging worden opgenomen in een studierapport over ontzamelen. In september vindt trouwens een studiedag rond dit thema plaats.

In aanloop naar het Groot Onderhoud van 30 november 2021 zullen we ook dieper graven naar de praktijk van erfgoededucatie in Vlaanderen. Samen met erfgoedwerkers vertrekken we van de resultaten van de veldtekening cultuureducatie en toetsen deze aan de dagdagelijkse praktijk. Hiervoor organiseren we begin september vier focusgroepen.

En in december en januari 2022 verzorgen we onder andere ook nog twee workshops over het omgaan met bestaand cijfermateriaal in het kader van de opmaak van een beleidsplan.

Foto: Een medewerker van het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu bij een onderzoeksauto, 1986. Foto: Rob Croes, Nationaal Archief / Anefo via Wikimedia Commons, CC0 1.0