Het is stil in de musea en op veel andere erfgoedplekken, betreurt FARO-directeur Olga Van Oost in een opiniestuk in De Standaard. Hoog tijd om na te denken hoe dat anders kan worden geregeld.

De herfstvakantie is voorbij. Het was over de koppen lopen op de Kalmthoutse Heide en in andere natuurgebieden. Stil was het in de musea en veel andere erfgoedplekken. De deuren moesten per direct toe. Daar liet de communicatie van de overheid geen twijfel over bestaan. De razendsnelle verspreiding van het virus dwingt de regeringen van ons land nu eenmaal tot snelle, doortastende maatregelen. Het is nu wachten, en hopen dat de cijfers verder in de goede richting blijven gaan.

Dan komt er wel weer een moment waarop het ‘normale leven’ zo goed mogelijk zal worden hervat. Alles wat nu gesloten is, gaat dan weer open. Maar voor hoe lang? Als ik de experts goed beluister, komt er nog een derde golf, en misschien zelfs nog een volgende. Wat als die golven blijven komen, of van langere duur zijn?

Iedereen aan boord houden

Open-toe-open-toe: zullen we het virus zo bedwingen? Op korte termijn zal dat vast wel zo zijn. Maar is dit de manier om er als samenleving op een menselijke manier en op langere termijn mee om te gaan? Ik betwijfel dat.

Het gejojo heeft nu al een effect op de mentale en financiële gezondheid van ons allen, en van cultuurwerkers en cultuurhuizen in het bijzonder. We hebben de mond vol van ‘veerkracht’. Wel, na acht maanden merk ik dat er bij velen kracht noch veer is. Je hoeft echt geen waarzegger te zijn om vooruit te kunnen kijken: we zullen nog veel mensen verliezen, en het zal niet alleen door covid-19 zijn, maar evenzeer door de vreselijke nevenwerkingen van dit moordende virus. De maatschappelijke ongelijkheid die hardnekkig blijft bestaan, wordt alleen maar groter. Denk aan de kwetsbaren, de kinderen en jongeren in een moeilijke thuissituatie: ze stonden al niet op de eerste rij. Wat gebeurt er nu met hen? De welgestelde middenklasse die de lockdowns nu allemaal wat ongemakkelijk vindt, zal het wel overleven. Enfin, dat hoop ik oprecht voor ons. Maar wat dus met al de anderen? Wie zal er nog zijn na corona?

‘De mensen hebben nood aan perspectief’, wordt gezegd. Prima, maar over wiens perspectief gaat het? Het is tijd om hier nu grondig over na te denken, en om er nu een concreet en actiegericht beleid rond te ontwikkelen. Opdat het virus onder controle blijft en het zorgsysteem niet overbelast geraakt. Maar ook om te maken dat we iedereen, ook de kwetsbare mensen, stevig aan boord houden.

Erfgoedwerk is welzijnswerk

De ‘open-toe-open-toe’-aanpak is echt niet de beste. Dit gejojo is de snelste weg om u en mij elk perspectief te ontnemen. Dat kan anders. Als ik alleen nog maar kijk naar de cultureel-erfgoedsector, die ik het beste ken, zijn de mogelijkheden legio.

Ten eerste: we weten allemaal dat het mentaal en sociaal weerbaar maken en houden van mensen een van de grootste uitdagingen is aan het begin van de eenentwintigste eeuw. En dat is precies wat erfgoedwerkers doen én waar we hen voor nodig hebben. Meer dan ooit is erfgoedwerk gelijk aan welzijnswerk. Politici, beleidsmakers en experts: erken dit, en werk met hen samen. Nu meer dan ooit.

Ten tweede: leg de erfgoedorganisaties net niet stil in deze crisis. Ze hebben een essentiële, maatschappelijke rol, net als het onderwijs, en zijn bereid deze op te nemen.

Ten derde: dat dit op een veilige manier kan, hebben de musea de afgelopen maanden met verve aangetoond. Ze zijn topdeskundig geworden bij het organiseren van een coronaproof bezoek, op reservatie, met mondmasker, met vaste routes op afstand, en handgels in overvloed. Een individueel museumbezoek zou steeds mogelijk moeten blijven, hoe erg het virus ons ook tart.

Ten vierde: maak van een intensieve erfgoedwerking met kwetsbare groepen een prioriteit. Denk maar aan de vele erfgoedcellen, erfgoedverenigingen, archieven, musea en andere dienstenleveranciers die ontzettend vindingrijk zijn bij het creëren van projecten en trajecten, bovenop het klassieke tentoonstellingsbezoek. Dat kan gaan van coronaveilige wandelingen in de buitenlucht tot activiteiten op afstand in goed geventileerde ruimtes. Laat niet toe dat de meest kwetsbaren (opnieuw) in een isolement terechtkomen.

Ten vijfde: laat (school)kinderen niet los. Kinderen – álle kinderen – hebben het recht op onderwijs en ontwikkeling. En laat cultureel erfgoed, sociaal-cultureel werk, jeugdwerk en de kunsten daar een cruciale rol bij spelen. Cultuur is deel van het onderwijs. Het is geen nice to have.

Tot slot. Het is onze individuele en collectieve burgerplicht om de verdere verspreiding van het virus tegen te gaan. Maar het is ook onze burgerplicht om er allemaal mee voor te zorgen dat ieder kind, elke jongere, elke volwassene de kansen krijgt om zich te blijven ontwikkelen. Opdat iedereen nog een plekje kan vinden in de wereld na corona, en niet alleen de happy few.

U vindt het artikel vandaag in de krant en op de website van De Standaard.

Afbeelding: Sleutel, anoniem, 1500 - 1600, l 11,5cm × b 4,0cm, publiek domein via Rijksstudio