Wie is dat, de cultureel-erfgoedsector? Wat voert die uit? Hoeveel mensen zijn erin tewerkgesteld? En hoeveel vrijwilligers? Hoeveel bezoekers ontvangen erfgoedinstellingen jaarlijks? Welke budgetten gaan er om in de sector? Welke evoluties maakt de erfgoedsector mee op het vlak van digitalisering? En ga zo maar door. 

Vragen die uitermate interessant zijn en wel vaker aan bod komen. Ze worden gesteld door beleidsmakers, als antwoord op een parlementaire vraag. Of door medewerkers van een erfgoedinstelling zelf, om zich te kunnen benchmarken met andere spelers. Maar ook FARO is hierin geïnteresseerd. Daarom blazen we het Cijferboek terug nieuw leven in en gaan we verder met een datamonitoring van de cultureel-erfgoedsector.

Deze pagina leidt u naar de meest recente rapporten en cijfers over de cultureel-erfgoedsector. Maar we starten met een korte geschiedenis en schetsen de context van deze datamonitoring. Want wat meten we nu juist wel, en wat niet? Wat is het doel van deze monitoring?

Leest u even mee.

Het PRISMA-onderzoek (2009-2011)

Van 2009 tot 2011 voerde FARO als kersvers steunpunt voor cultureel erfgoed een grondige doorlichting van de cultureel-erfgoedsector uit. We brachten de structuur, de omvang, de noden en vooral het potentieel van deze sector in beeld. Daarnaast voerden we een grootscheeps bevolkingsonderzoek uit over ‘Vlamingen en het verleden’. Een ander luik van het onderzoek had tot doel het veld van lokale erfgoedverenigingen in kaart te brengen.

Het onderzoek was ook het startschot van een rijke databank over de sector, te consulteren via de Erfgoedkaart. Door de constante updates van deze databank is de Erfgoedkaart tot vandaag het meest actuele overzicht van het cultureel-erfgoedveld en wordt ze intensief gebruikt door onderzoekers, beleidsmakers en andere erfgoedinstellingen.

Cijferboek cultureel erfgoed (2010-2014)

Het PRISMA-onderzoek kende een vervolg in een tweejaarlijkse monitor van de cultureel-erfgoedsector. Het Cijferboek cultureel erfgoed was een initiatief van FARO en de toenmalige afdeling Cultureel erfgoed van het Departement CJSM. We wilden met dit instrument de evolutie van de (erkende) cultureel-erfgoedsector monitoren. Daartoe verzamelden we tweejaarlijks gegevens over de werking van de erkende musea, archiefinstellingen, erfgoedbibliotheken, landelijk gesubsidieerde erfgoedorganisaties en de erfgoedcellen. We registreerden gegevens over onder meer beheersvorm, personeel, vrijwilligers, financiële middelen, infrastructuur (depot), collectieomvang en -beheer, activiteiten, toegangsvoorwaarden, bezoekcijfers en dienstverlening. 

De oorspronkelijke dataset van 2010 (PRISMA-onderzoek) werd in 2012 en 2014 geactualiseerd. Consulteer het laatste rapport met een overzicht van de gegevens van het Cijferboek van 2014.

Het Cijferboek cultureel erfgoed kende geen vervolg in 2016 en werd definitief stopgezet.

Datamonitoring cultureel erfgoed (2022- …)

Begin 2021 werd een gecoördineerd Afsprakenkader Onderzoek opgesteld en ondertekend tussen FARO en de Vlaamse overheid. Dit kader bevatte ruwweg drie belangrijke 'inhoudelijke' onderdelen, waaronder o.a. afspraken over het verzamelen, beheren, verwerken en ontsluiten van beleidsrelevante data en kencijfers over de verschillende deelsectoren. De opzet voor een nieuwe monitoring van de cultureel-erfgoedsector werd hierin dus omschreven.

Hierbij werd aangegeven dat de Vlaamse overheid, in casu het departement Cultuur, Jeugd en Media, deze taak zou opnemen voor de erkende en gesubsidieerde cultureel-erfgoedsector. FARO zal het departement hierin advies bieden over de optimalisatie van te verzamelen data. Daarnaast zal FARO ook uitdiepen welke data bij het bredere cultureel-erfgoedveld verzameld kunnen worden en op welke manier.

Bij FARO lopen of liepen er zo meerdere initiatieven rond datamonitoring binnen de erfgoedsector. Zo nam FARO de regierol op in het opstellen van een nieuw kader bezoekerregistratie voor musea (2021-2022) en ook voor archieven en erfgoedbibliotheken (2023).

Begin 2022 vatten FARO, VVBAD en Archiefpunt het plan op om samen een kwantitatieve bevraging te organiseren bij de Vlaamse archieven met het oog op de start van een nieuwe beleidsplanningsperiode (2024-2028). Deze bevraging werd opgezet als startpunt voor een nieuwe datamonitoring. Zo werd een traject uitgestippeld waarbij elke deelsector binnen het cultureel-erfgoedveld om de zoveel jaar wordt bevraagd.

Doelgroep

De erkende en gesubsidieerde sector zal in dit traject, als hoofddoelgroep van FARO, steeds worden meegenomen en geraadpleegd. Hierbij wordt overlap met bestaande bevragingen en registraties (bv. jaarlijkse rapportering in het kader van subsidies aan DCJM) zoveel mogelijk uitgezuiverd, in samenspraak met zowel de sector als het departement.

Het deel van de niet-gesubsidieerde sector is heel divers. Hierin werd bepaald dat FARO zich, voor de datamonitoring, zal focussen op het professionele veld. Niet-professionele actoren hebben vaak een andere werking en vragen dus een andere methodologie van monitoren. Daarnaast zijn deze spelers moeilijk in kaart te brengen en moeilijk te bereiken voor bevragingen.

Proces

Een datamonitoring houdt in dat er op regelmatige basis data wordt verzameld zodat trends kunnen worden vastgesteld. Er wordt voorgesteld om één bevraging per sector te organiseren per beleidsperiode. Gezien het bevragen van een (deel)sector heel wat tijd in beslag neemt, maakten we de keuze om niet elke deelsector op hetzelfde moment te bevragen. We zullen hierbij werken met een rotatiesysteem. Dit laat ons toe om volop te focussen op de dataverzameling binnen een specifieke sector, om eventuele dubbele bevragingen uit te zuiveren (actoren die zich binnen de scope van verschillende deelsectoren bevinden) en om bevragingsmoeheid te vermijden (bv. in aanloop naar een nieuwe beleidsplanningsperiode). 

Volgende timing wordt hierin voorgesteld, binnen de beleidsperiode 2023-2027 van FARO:

• Archieven: 2022 - resultaten in 2023
• Verenigingen: 2022 - resultaten in 2023
• Erfgoedbibliotheken: 2024 - resultaten in 2025
• Musea: 2026 - resultaten in 2027

Inhoud

De huidige datamonitoring baseert zich op het Cijferboek en bevraagt in die zin een uitgebreid deel van de werking. Uiteraard wordt deze vragenlijst aangevuld met huidige trends en vernieuwende praktijken in de erfgoedsector (denk maar aan digitale raadplegingen, participatief werken, werking rond immaterieel erfgoed, enzovoort).

Voor het samenstellen van de bevraging wordt telkens gewerkt met een werkgroep. Hierin zetelen steeds de onderzoeker(s) van FARO, het sectoraanspreekpunt van FARO, medewerkers van andere dienstverlenende organisatie(s) relevant voor de te bevragen deelsector en medewerkers van de erfgoedinstellingen zelf. Op die manier kan de bevraging relevant en efficiënt samengesteld worden. Daarnaast zal de bevraging telkens uitgebreid getest worden.

De cijfers

• Datamonitoring bij archieven (2022)