Gevaarlijk erfgoed is een term die (deels) nog onbepaald is. Het slaat op ‘gevaar voor mens, dier en/of milieu’. In het buitenland spreekt men o.a. van hazardous heritage of toxic heritage. 

Wat verstaan we onder gevaarlijk erfgoed?

Bij gevaarlijk erfgoed gaat het onder meer om:

• toxische stoffen (zware metalen, pesticiden …),
• asbest,
• radioactief materiaal,
• (vuur)wapens,
• machines.

Deze lijst is niet definitief. Naarmate het inzicht groeit in welke stoffen en zaken gevaarlijk zijn voor mens, dier en milieu zal de lijst in de toekomst zeker uitbreiden. Zo plaatsen Sustaining places (een encyclopedie van bronnen voor kleine erfgoedorganisaties) en The Smithsonian Green team ook plastics onder gevaarlijk erfgoed vanwege de schadelijke gassen die zij kunnen vrijgeven (off-gassing) en de nefaste invloed van microplastics op het leefmilieu. Ze pleiten dan ook voor een ‘safe handling of plastics’. En wat met beschimmelde erfgoedstukken of erfgoedstukken die gecontamineerd zijn door bloed of uitwerpselen?

Gevaarlijk erfgoed kent ruwweg twee insteken: 

1. Enerzijds is er het erfgoed dat gevaarlijk is doordat het is opgebouwd uit materiaal dat een risico vormt voor de gezondheid van de mens. Dit erfgoed kan zowel gemaakt zijn door de mens als van natuurlijke oorsprong zijn. Denk aan uraniumglas, erfgoedobjecten met delen uit asbest, gesteenten in natuurhistorische collecties, (vuur)wapens, machinale werktuigen, kwikzilverspiegels … 
    
2. Anderzijds is er het erfgoed dat op zich niet gevaarlijk is, maar dat door omstandigheden gevaarlijk is geworden. Denk bijvoorbeeld aan erfgoedobjecten bewaard in een depot (hangar) met een asbestdak en die onder een laagje asbest zijn terechtgekomen. Of nog: door het gebruik van toxische stoffen (bijvoorbeeld: lindaan, DDT …) tijdens vroegere preventiemaatregelen tegen insecten zijn bepaalde erfgoedstukken gevaarlijk geworden. En zo kunnen we nog even doorgaan. 

Wettelijke kaders en leidraden

Er bestaan wettelijke kaders voor de omgang met ‘gevaarlijke materialen/stoffen’. De focus ligt hierbij op de veiligheid voor mens, dier en milieu. Het aspect erfgoed wordt meestal vergeten, waardoor het niet altijd even duidelijk is hoe u correct moet omgaan met gevaarlijk erfgoed. Acties over hoe om te gaan met gevaarlijk erfgoed ontstaan dan ook meestal van onderuit, vanuit de noden die men ervaart. Voor de cultureel-erfgoedsector is dit vooral vanuit museumnetwerken of organisaties die de musea vertegenwoordigen. Onderaan vindt u een lijst van interessante publicaties en websites.