Het begrip ‘mondelinge geschiedenis’ kent verschillende betekenissen: 

• Het is een activiteit: personen vertellen over het verleden, anderen luisteren naar die herinneringen.
   
• Het is een bron: het product van de activiteit van vertellen en luisteren. Hieronder vallen het interview, de eventuele video die gemaakt is, het transcript van het interview, het contract, de themalijst en evt. vragenlijst, de identificatiefiche, de interviewfiche, etc.  
   
• Het is een methode: een historische onderzoeksmethode waarmee we het verleden proberen te begrijpen. Het historisch onderzoek bestaat uit het interviewen van mensen over het verleden, waarbij hun geheugen fungeert als historische bron. Deze interviews worden vastgelegd via audio en/of beeld. Mondelinge geschiedenis is niet alleen het interviewen van vertellers om het verleden te (re)construeren, maar omvat ook alles wat daarbij komt kijken: het zoeken van potentiële getuigen, het selecteren en contacteren van informanten, het opstellen van een vragenlijst, themalijst en contract, het interviewen, het uitschrijven of de transcriptie van de interviews en de analyse en ontsluiting ervan. De kern van dit proces is het interview. 

In dit dossier focussen we op mondelinge geschiedenis als onderzoeksmethode: een manier om antwoorden te vinden op een historische onderzoeksvraag aan de hand van mondelinge bronnen. Want net zoals (dag)boeken, archiefstukken, foto’s, films, archeologische artefacten, schilderijen, etc. historische bronnen zijn, zijn mondelinge getuigenissen dat ook. 

Wat onderscheidt mondelinge bronnen van schriftelijke en visuele bronnen?  

• Mondelinge bronnen handelen per definitie over hedendaagse geschiedenis, gezien de methode beroep doet op het autobiografisch geheugen van ooggetuigen. Personen vertellen over wat ze zelf hebben meegemaakt. 
• Ze komen tot stand door interactie tussen een interviewer en een verteller. De vragen en de houding van de onderzoeker, of van degene die het interview afneemt, beïnvloeden het verhaal van de verteller. 
• Mondelinge geschiedenis wordt als methodiek vaak ingezet om de verhalen van groepen en gemeenschappen te capteren die minder in de geschiedschrijving aan bod komen. Zo draagt het bij aan andere en nieuwe perspectieven op de hedendaagse geschiedenis. 

Daarnaast, en dit geldt evengoed voor neergeschreven ooggetuigenverslagen of voor een egodocument als een dagboek, zijn mondelinge bronnen het resultaat van persoonlijke, subjectieve ervaringen, herinneringen, meningen, acties en emoties. Ze zijn onvermijdelijk gekleurd door wie de getuige is. De waarde van deze bron ligt bijgevolg in de persoonlijke beleving van en betekenisgeving door de verteller. Bovendien krijgen we via deze methode een inzicht in het leven van alledag, waarbij de stem van ‘gewone mensen’ een platform krijgt. 

Met welk doel gebruikt u de methode? 

Mondelinge bronnen geven inzicht in hoe personen het verleden beleefd hebben. Als methode is mondelinge geschiedenis dan ook uitermate geschikt voor onderzoek naar (persoonlijke) betekenissen en beleving, ervaringen, meningen en emoties. Die subjectiviteit is volgens Allessandro Portelli – de toonaangevende theoreticus op het vlak van mondelinge geschiedenis – even belangrijk als het verifieerbare feitenmateriaal. 

Naargelang uw onderzoeksvraag zet u mondelinge geschiedenis in als: 

• aanvulling bij andere bronnen: voor sommige vormen van historisch onderzoek zijn er onvoldoende geschreven bronnen beschikbaar. Het afnemen van interviews is dan een dankbare methode om de leemten in archieven en andere gedrukte bronnen op te vullen. 
   
• correctie van andere bronnen: mondelinge bronnen kunnen ook dienen als correctie van andere bronnen. Interviews laten toe om informatie uit geschreven en gedrukte bronnen te nuanceren, anders te bekijken of te corrigeren. 
   
• hoofdbron bij gebrek van andere bronnen: soms zijn er nagenoeg geen bronnen voorhanden om een vraagstelling te behandelen. Het interview krijgt dan een zelfstandige functie en wordt de hoofdbron. 

Wat is mondelinge geschiedenis niet?

Mondelinge geschiedenis staat niet gelijk aan reminiscentie, immaterieel erfgoed of storytelling. Hieronder leggen we uit waarin de verschillen dan precies zitten.