Hoe schept u ruimte voor verschillende stemmen?
Laten we beginnen met een kleine quiz:
Hoeveel procent van wat zich beweegt in een samenleving vindt de weg naar archieven?
De Zuid-Afrikaanse archivaris Verne Harris schatte dit op slechts 5% (Bron: The archival sliver, 2002). Bovendien, voegde hij toe, bevat deze fractie overwegend bronnen die een dominant en officieel discours vertolken. De uitdaging is dus niet enkel aandacht te hebben voor verschillende stemmen maar ook voor stemmen die een ander perspectief brengen.
Wat denkt u van dit citaat van schrijver Chinua Achebe (1930-2013): "Tot de leeuwen hun eigen geschiedkundigen hebben, zal de geschiedenis van de jacht altijd de jager verheerlijken."
In wat volgt enkele tips om ruimte te scheppen voor verschillende stemmen.
1. Vermijd slachtofferdenken en victimisatie
Verbloem niet, wees duidelijk en concreet. Toon ook de trots, eigenheid en veerkracht van groepen in de marge. Beschrijf bijvoorbeeld het dagelijks leven, toon kunst- en cultuuruitingen en ga in op verzet en weerstand van tot slaaf gemaakten.
2. Veralgemeen niet en vermijd algemene aannames
Veralgemeen niet maar benoem specifieke landen, talen, groepen en culturen. Wees zo specifiek mogelijk over tijd, plaats en intentie bij tradities en objecten. Vermijd algemene aannames over nationaliteiten en culturen want ze geven een te vereenvoudigd beeld van een persoon of een groep (bv. 'Fransen zijn romantisch', 'Duitsers zijn gedisciplineerd'). Als een verwijzing naar een nationaliteit toch nodig is, wees dan zo specifiek mogelijk.
3. Ga kritisch om met eurocentrisme
Woorden verraden soms ook de blik van de gebruiker. Vaak zijn woorden immers geworteld in een territoriale en/of machtspositie, en hebben zich vervolgens ook genesteld in diverse werelddelen. Maar niet altijd worden dezelfde woorden gebruikt, en dat kan dan al eens voor verwarring zorgen.
4. Integreer meerdere perspectieven
Gebeurtenissen kunt u altijd meerstemmig benaderen door aandacht te besteden aan verschillende identiteiten aan de hand van gender, sociale klassen of etnisch-culturele achtergrond. Maar denk ook eens aan verschillende perspectieven volgens maatschappelijke domeinen, of volgens verschillen in tijd en ruimte.
Een handig instrument dat een houvast biedt bij het ontwerpen van een meerstemmig aanbod is de HEM-matrix (Heritage Education Multiperspectivy-matrix).
