Schade door fysische krachten

Fysische schade

Door een calamiteit, een val, verkeerd opslaan (bv. druk door gestapelde voorwerpen), het verkeerd hanteren of herstellen, enz., kan het voorwerp vervormen, breken, barsten, uit elkaar vallen, verbrijzelen, versplinteren of totaal verloren gaan. Fysische schade ontstaat ook door schokken of trillingen tijdens het hanteren of transport, zowel intern als extern.

Fysische aftakeling

De verstoring of het verlies van een oppervlak is vaak pas na verloop van tijd zichtbaar. Voorwerpen in depot lopen minder gevaar dan voorwerpen die nog worden gebruikt of die bereikbaar zijn voor het grote publiek. Een verkeerde herstelling is soms ook de oorzaak van fysische aftakeling. 

Slijtage van de bovenlaag en de detaillering door het overdadig reinigen van metaal, of krassen door het verwijderen van stof met een ongeschikt middel, zijn voorbeelden van fysische aftakeling door een verkeerd onderhoud. Dergelijke schade is het gevolg van wrijving. Voorwerpen in een tentoonstelling raken bekrast en er breken onderdelen af als ze niet voldoende worden beveiligd. 

Geïntegreerde beheersing van fysische krachten

Voorkomen

Schade door fysische krachten kunt u op verschillende niveaus voorkomen.

Gebouw:

• Overweeg (zeker bij een nieuwbouw) of de omgeving een hoog risico op aardbevingen inhoudt.
• Vermijd bouwen op een zachte, losse ondergrond.
• Verzeker een goede stabiliteit van de vloer.
• Kies voor een gladde en zachte muurbekleding.
• Zorg voor een aangepaste toegang.

Inrichting:

• Vermijd onstabiele rekken en legplanken.
• Vermijd dat objecten in laden bewegen bij het openen/sluiten.

Intern transport:

• Verplaats voorwerpen niet onnodig en onzorgvuldig: de grootste schade treedt op door verkeerd hanteren en verplaatsen. Houd objecten zo veel mogelijk op hun bewaarplaats. Als u ze verplaatst, maak dan voor kleine voorwerpen gebruik van een rolwagen. 
• Kies voor voldoende ervaren en gekwalificeerde art handlers.
• Ga bij het verplaatsen van een voorwerp nooit overhaast te werk. Overweeg waar u het het best hanteert voordat u het vastneemt.
• Bereid het verplaatsen van grote en fragiele voorwerpen goed voor. Volg de 8 stappen voor een veilig transport.
• Vermijd het gebruik van karren die niet goed geschikt zijn voor het transport van erfgoed, zoals steekwagens en slecht onderhouden voertuigen. 
• Overweeg een modulair ontworpen verpakking of toestellen om grote objecten te heffen voor voorwerpen die vaak worden verplaatst of worden uitgeleend.
• Vermijd handvatten op ongeschikte hoogtes.
• Zorg voor heftoestellen en dolly's om voorwerpen veilig te verplaatsen. Gebruik goed onderhouden voertuigen, bij voorkeur met een luchtvering.
• Maak gebruik van de online PADCAD software om de benodigde bufferende capaciteit in een verpakking te ontwerpen.

Procedures:

• Laat de toegang tot het depot enkel over aan bevoegden of zorg voor toezicht.
• Stel een lijst op van de meest waardevolle voorwerpen en hun zwakke plekken bij het hanteren. Stippel vooraf de hulpmiddelen en de wijze van transport uit bij een evacuatie in een noodsituatie.
• Markeer fragiele of zwakke onderdelen op de hoes wanneer u een voorwerp verpakt om het te beschermen tegen stof.
• Gebruik geen commerciële onderhoudsmiddelen. Reinig en onderhoud voorwerpen alleen volgens de richtlijnen die u vindt in de hoofdstukken over de materialen of volgens advies op maat van een monumentenwachter of restaurator. U loopt het gevaar dat er krassen of slijtage aan het oppervlak ontstaan. 

Blokkeren

Gebouw

• Construeer gebouwen die resistent zijn tegen aardbevingen en noodweer.
• Zorg voor een geschikte ruimte voor collecties in depot.

Inrichting

• Blokkeer en verdeel de krachten met frames/raamwerk en een gepaste ondersteuning vervaardigd uit een inerte opvulling.
• Blokkeer krachten met de basisverpakking.
• Zorg voor voldoende ruimte op de legplanken om de objecten te hanteren en verplaatsen, dat wil zeggen extra ruimte boven en omheen de objecten.
• Scheid de voorwerpen van elkaar en van het publiek.
• Zet objecten vast en beveilig ze extra (ook in depot), voornamelijk in gebieden met een risico op aardbevingen.

Procedures:

• Leid het personeel op in technieken om de voorwerpen te ondersteunen, te verpakken en te hanteren.
• Huur een professionele kunstverhuisfirma voor zwaar transport, waardevol erfgoed en fragiel materiaal.
• Kijk op regelmatige tijdstippen de conditie na en registreer ze alvorens het voorwerp in bruikleen wordt genomen of wordt verplaatst. Gebruik voor de foto's zo veel als mogelijk dezelfde belichting.

Detecteren

Inrichting: zorg voor voldoende ruimte tussen de objecten om nazicht mogelijk te maken.

Gebouw: zorg voor een geschikte ruimte om de stukken te inspecteren.

Intern transport:

• Tijdens een transport kunt u de trillingen meten met dataloggers en de resultaten vergelijken met standaarden/gevoeligheden per materiaal.
• Detecteer krachten door schokdetectoren en dataloggers.

Procedures:

• Noteer (zeker bij verplaatsing en transport) nieuwe schade en neem maatregelen om deze schade in de toekomst te vermijden.
• Neem goede foto’s bij conditiecontrole en naar aanleiding van een verplaatsing/transport.

Reageren

Bij krachten met een hoge intensiteit zoals bij een risicovol transport of tijdens een noodsituatie

Inrichting /uitrusting:

• Zorg voor een stevige uitrusting (dolly's, liften, karren, draagriemen) voor een snelle evacuatie in een noodsituatie.
• Selecteer geschikte oppervlakken voor de opslag en maak omhulsels op maat van de objecten. Gebruik een specifieke verpakking voor zeer fragiele of gevoelige objecten.
• Gebruik specifiek ontworpen tafels of toestellen die trillingen isoleren voor gevoelig materiaal.

Procedures:

• Gebruik specifiek materiaal om kunstvoorwerpen te vervoeren en voor andere waardevolle of fragiele stukken, en zorg voor een geschikte verpakking.
• Zorg voor een basisbescherming om geselecteerd fragiel materiaal te behoeden voor puntbelasting, deuken, krassen, wrijving en lichte impact. ('Basisbescherming' verwijst naar een basisverpakking die het mogelijk maakt om elk fragiel voorwerp makkelijk te hanteren. Het voorwerp beschermen voor transport vereist een extra verpakking.)
• Identificeer en bescherm hooggevoelige voorwerpen tegen het routineus hanteren in het depot, bij tentoonstellingen of in transit.
• Beveilig alle objecten of verpakkingen in voertuigen tijdens het transport.
• Zorg voor een opleiding van het personeel in art handling. 
• Zorg voor een opleiding van het personeel in het besturen van machines en het hanteren van objecten (ook takelwerk) tot 2.300 kg. Huur firma's in met ervaring in kunsttransport voor ladingen zwaarder dan 2.300 kg.
• Zorg voor een opleiding en verwerf expertise in het verpakken van gevoelige objecten.
• Zorg ervoor dat het oppervlak van objecten gereinigd is voor het verpakken, om wrijving of het vastkoeken van vuil in het voorwerp te vermijden.

Bij krachten van gemiddelde tot hoge intensiteit zoals transport

Gebouw: zorg voor specifieke laad- en losruimtes en voor een uitrusting om objecten te hanteren, zoals specifieke liften, een vloer met een zacht en glad oppervlak, een gladde muurafwerking, enz. 

Uitrusting:

• Zorg voor hijskranen om zware voorwerpen te bewegen en te heroriënteren.
• Zorg voor raamwerk en modulaire systemen voor het transport en het hanteren van zware objecten.
• Zorg voor een basisverpakking (zie hierboven).
• Zorg voor bakken met een aangepaste (doorgaans minimum 50 mm) dikte van bufferend, schokdempend materiaal (bv. kussen).

Procedures:

• Zorg voor de opleiding van het personeel in de gevoeligheid van objecten, het hanteren ervan, het maken van omhulsels en verpakkingen.
• Laat hangende voorwerpen (bv. vaandels) in een slechte conditie (vezelbreuk, scheuren, enz.) rusten en leg ze vlak, in afwachting van de conservering door een gekwalificeerde restaurator.

Remediëren

Het wegwerken van een breuk is een delicate onderneming die u beter overlaat aan een gekwalificeerde restaurator.

• Is een onderdeel afgebroken, bewaar het dan afzonderlijk in een minigripzakje en leg er een label bij met het inventarisnummmer en de plek waar het thuishoort, eventueel met een foto en aanduiding waar het onderdeel vandaan komt. Wanneer een onderdeel loszit en er een grote kans is op neervallen of op verlies door diefstal, bewaar het dan ook in een minigripzakje met dezelfde aanduiding, zo dicht mogelijk bij het voorwerp zelf of, als dat niet veilig is, op een andere plek. Is het onderdeel nat of wordt het bewaard in een vochtig klimaat, prik dan gaatjes in de zak om schimmelaantasting door gebrek aan ventilatie te vermijden.
• Bedenk nooit zelf middeltjes om losse onderdelen vast te hechten. Dergelijke ingrepen laat u over aan een gekwalificeerde restaurator.