Wat is immaterieel erfgoed? En wat wil het 'borgen' van immaterieel precies zeggen? Over deze vragen buigen we ons op deze pagina. 

Wat is immaterieel erfgoed precies?

Immaterieel erfgoed, dat zijn hedendaagse kennis, kunde, praktijken en gewoonten, met wortels in het verleden, die mensen erkennen als deel van hun erfgoed, en dat ze graag willen doorgeven.

Denk bijvoorbeeld aan: vuurwerk afsteken op oudejaarsavond, goede voornemens maken bij een nieuw jaarbegin, pannenkoeken bakken op Maria Lichtmis, het begin van de lente of het Suikerfeest vieren, grondwitloof telen, de Belgische biercultuur, naar de kermis of naar de Gentse Feesten gaan, de vaardigheden van de bakker, de lepelsnijder en de kantklosser, spaghetti of tajine maken volgens familierecept, de muziekkunst van het jachthoornblazen, etc.

Het is een levende vorm van erfgoed, die verandert naarmate de tijd verandert. Gemeenschappen en groepen geven immaterieel erfgoed door van generatie op generatie. Tijdens dit proces van doorgeven, kunnen ze enigszins veranderen of evolueren om aan te sluiten bij de huidige tijd en behoeften. Met andere woorden, immaterieel erfgoed is niet statisch, maar wordt aangepast en opnieuw gevormd door elke generatie die het overneemt. Dit proces van doorgeven en aanpassen zorgt ervoor dat immaterieel erfgoed relevant blijft en een levende uitdrukking blijft van de cultuur en tradities van een gemeenschap.

Een internationaal beleid

In 2003 neemt de Algemene Vergadering van Unesco, de Organisatie der Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur, de conventie voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed aan. Deze Unesco-conventie is in dit verhaal het richtinggevende kader.

Waarom een conventie? Unesco zet dergelijke juridische instrumenten in om bepaalde aspecten van cultuur, zoals onroerend en immaterieel erfgoed, te koesteren, te beschermen en te borgen. Deze conventie kwam er o.a. om mondiale culturele diversiteit en menselijke creativiteit te versterken. Immaterieel erfgoed gaat immers over een boel verschillende praktijken en gebruiken.

Het betekende een belangrijke mijlpaal in het internationale erfgoedbeleid. Hoe komt dat?

• De conventie erkende, voor het eerst op internationaal niveau, dat praktijken, kennis en vaardigheden ook erfgoed zijn en liet hiermee een object-georiënteerde visie op erfgoed los.
• Gemeenschappen, groepen en individuen staan centraal, zij erkennen wat voor hen cultureel erfgoed is. Experts en onderzoekers verschuiven naar het achterplan.
• Het dynamische karakter van dit soort erfgoed wordt expliciet benoemd. Immaterieel erfgoed is bij uitstek iets wat je doét, het zijn praktijken en kunde die we vandaag in de praktijk brengen. Het gaat dus om processen die we telkens weer beoefenen, bijvoorbeeld het bakken van brood, het maken van een piñata of het manueel luiden van klokken. Deze processen zijn onderhevig aan verandering. Dit staat in schril contrast met hoe er tot dusver naar monumenten en sites werd gekeken: als uniek, authentiek (=origineel) en bij voorkeur zo oud mogelijk.

Bron: zie de website van Unesco voor de Engelstalige tekst van de conventie. Een Nederlandstalige vertaling is te vinden in de toolkit Immaterieel Cultureel Erfgoed, aanwezig in de FARO-bibliotheek.

Borgen

Borgen is een sleutelbegrip wanneer we het hebben over immaterieel erfgoed.

Borgen is bewust actie ondernemen zodat het immaterieel cultureel erfgoed blijft bestaan. Het is zorgen voor immaterieel erfgoed, met het oog op morgen. En die bewuste actie wordt ondernomen door de gemeenschappen, groepen en individuen die de praktijk erkennen als hun erfgoed. Het kan gaan om een heel brede groep: van beoefenaars, deelnemers over publiek tot vrijwilligers, etc. 

Borgen is een paraplubegrip, waaronder heel wat verschillende acties vallen:

• het erfgoed beoefenen
• archiefzorg
• documenteren: bijvoorbeeld door foto's te nemen of door te filmen
• onderzoeken
• communiceren
• educatie 
• doorgeven

Wat is immaterieel erfgoed? Doe de test!